سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در دوران بارداری

اکثر زنان باردار در طول نه ماه بارداری، باید انتظار برخی از مشکلات گوارشی را داشته باشند. بیماری صبحگاهی و سوزش سر دل معمولاً بین زنان باردار مشترک است. آهن و کلسیم موجود در مکمل‌های بارداری می‌توانند باعث یبوست شوند. از طرفی رشد جنین به طور فیزیکی بر روی اعضای بدن مادر فشار می‌آورد.
سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (IBS) اختلالی است که با افزایش حرکت غیرطبیعی روده‌ی کوچک و بزرگ با ایجاد علایم درد شکمی، یبوست یا اسهال بروز می‌کند. سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در زنان شایعتر از مردان است که ممکن است به علت تفاوت‌های مرتبط با جنس در پاسخ‌های مغز به عوامل استرس‌زای ذهنی و روانی همچنین تأثیرات هورمونی باشد. زنان مبتلا به سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر علایم شدیدتری داشته و نیاز به داروهای بیشتری نسبت به مردان خواهند داشت. در طول بارداری برخی از زنان احساس می‌کنند که علائم IBS در آن‌ها در حال کاهش و از بین رفتن هستند، در حالی که برخی دیگر دچار تشدید علایم می‌شوند. سخت‌ترین علائم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در دوران بارداری، گرفتگی شکمی است. درمان IBS در دوران بارداری به علت تغییرات در سطح هورمون‌ها می‌تواند کمی دشوار باشد. یک رابطه بین سطوح هورمونی و سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر وجود دارد. اکثر پزشکان سعی دارند تا علایم IBS را با تغییر در رژیم غذایی، مصرف مکمل فیبر و ورزش کاهش دهند. مادرانی که دارای علایم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (IBS) مانند یبوست، اسهال، درد شکم و گاز هستند، احتمالاً مشکلات گوارشی بیشتری نسبت به سایر مادران خواهند داشت. استرس می‌تواند علایم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر را تشدید کند و مادر را دچار مشکلات ناخوشایند کند. در صورت ابتلا به IBS و بارداری هم‌زمان لازم است تا با پزشک در مورد چگونگی جلوگیری و کنترل علائم صحبت شود.
در حالی که تحقیقات نشان داده است که بارداری می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر داشته باشد، هیچ توافقی در مورد این تأثیر وجود ندارد. نوسانات شدید هورمونی حاملگی اغلب موجب ناراحتی دستگاه گوارش در زنان می‌شود که معمولاً به این سندرم ارتباطی ندارد. پیش‌بینی تأثیر بارداری بر IBSدر کسانی که مبتلا به اختلال عملکرد روده هستند، کمی متفاوت است. برخی از زنان باردار معمولاً احساس می‌کنند که در این دوران به طور کامل به حالت بهبودی رسیده‌اند، اما از طرفی زنان دیگر ممکن است احساس کنند که بارداری باعث تشدید علایم آنان شده است. با این حال تغییرات علایم زنان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر ممکن است در هر سه ماهه از بارداری به این صورت باشد که در ادامه به آن می‌پردازیم:

• سه ماهه‌ی اول بارداری: ممکن است چند هفته طول بکشد تا اثرات هورمون‌های مؤثر بر سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر احساس شود، اما اکثر افراد در این سه ماه فاقد علایم می‌باشند. در صورت ابتلا به بیماری صبحگاهی باید به مواد غذایی محرک و دوری از آن‌ها بیشتر توجه نموده و از استعمال سیگار یا مصرف نوشیدنی‌هایی کافئینی مانند چای به صورت ناشتا پرهیز شود.
• سه ماهه دوم: علائم IBS ممکن است در طول تغییرات هورمونی در سه ماهه‌ی دوم افزایش یابد.
• سه ماهه سوم: علایم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در طول تغییرات هورمونی در سه ماهه‌ی سوم نیز افزایش می‌یابد. یبوست به احتمال زیاد به یک مشکل روزافزون به ویژه در ماه هشتم تبدیل شده و ممکن است نیاز به اقدام درمانی پیدا کند.
• پس از تولد: گاهی اوقات علایم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر پس از تولد نوزاد و زایمان شروع می‌شود. با این حال در مواردی نیز علائم پس از زایمان ناپدید شده و یا حتی به مدت طولانی کاهش می‌یابد.

داروها اغلب به افراد مبتلا به IBS کمک می‌کنند تا یبوست، اسهال و سایر مشکلات خود را کنترل کنند. اما برخی از این داروها برای زنان باردار ایمن نیستد. به همین منظور لازم است تا برای جایگزین نمودن داروهای کم خطر در بارداری با پزشک مربوطه مشورت شود. ممکن است حتی لازم باشد تا مصرف برخی داروها تا زمان تولد نوزاد متوقف گردد. در ادامه به چند راه‌کار کنترل سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در دوران بارداری می‌پردازیم:

• نوشیدن مقدار زیادی مایعات حداقل هشت تا ۱۰ لیوان آب روزانه یا مصرف آب چغندر می‌تواند به کاهش یبوست کمک کند. مادر همچنین می‌تواند مایعات گرم را صبح میل کند.
• فعالیت بدنی ورزش سبک به صورت منظم به هضم مواد غذایی مصرفی کمک می‌کند و موجب احساس خوشایند در مادر می‌شود. پیاده‌روی روزانه به مدت ۳۰ دقیقه می‌تواند برای زنان باردار مناسب باشد.
• مصرف فیبر کافی مانند میوه‌ها و سبزیجات می‌توانند یبوست را کاهش دهد. فیبر با جذب آب حرکت مواد درون روده را تسهیل می‌کند. مصرف مواد غذایی مانند لوبیا، کلم بروکلی، گل کلم و بروکسل ممکن است به مشکلات مادر اضافه کند.
• برای رفع علایم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در حین بارداری باید بیشتر بر روی رژیم غذایی تمرکز کرد. انتخاب مواد غذایی با میزان محدود کربوهیدرات‌هایی با نام FODMAP مانند قند موجود در غذاهای لبنی، شیرین‌کننده مصنوعی سوربیتول و غذاهایی که فروکتوز زیادی دارند مانند میوه، عسل و شربت ذرت می‌تواند مفید باشد. با توجه به مواد مصرفی می‌توان مواد غذایی محرک را تشخیص داده و از مصرف آن‌ها دوری نمود.
• مکمل‌های نرم‌کننده‌ی مدفوع می‌تواند یبوست را از بین ببرد. یک مکمل فیبر ملایم می‌تواند برای برخی از زنان مفید باشد. متاموسیل یک مکمل فیبری است که اغلب برای مبارزه با یبوست در IBS استفاده می‌شود، همچنین در دوران بارداری ایمن است. با این حال باید قبل از مصرف هر گونه دارو یا مکمل، حتی داروهای بدون نسخه و در دسترس در داروخانه با پزشک خود مشورت کنید.
• نعناع مفید است و معمولاً در بارداری توصیه می‌شود، اما نباید بیش از حد استفاده شود. زیرا عضلات رحم و همچنین عروق خونی را شل می‌کند، بنابراین در دوزهای بالا می‌تواند خطر سقط جنین را افزایش دهد. همچنین می‌تواند موجب افزایش سوزش سر دل شود. همچنین ممکن است تولید شیر در مادران شیرده را کاهش دهد.
• در هنگام بارداری مصرف مقدار کمی رازیانه می‌تواند مفید باشد. چای رازیانه ممکن است به تولید شیر در مادران شیرده کمک کند.
• زنجبیل می‌تواند برای کنترل بیماری صبحگاهی مناسب باشد. چند تکه زنجبیل را به همراه یک لیوان آب جوش دم کرده و چند فنجان در روز بنوشید.
• از آن‌جایی که استرس نقش مهمی در IBS دارد، مهم است که مادر از احساسات خود آگاهی داشته باشد. مشاوره و گفت‌و‌گو درمانی به تغییر الگوهای تفکر منفی کمک می‌کند. برخی از مادران معتقدند که تکنیک‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن و یوگا باعث کاهش علایم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر می‌شوند. روش‌هایی چون بیوفیدبک می‌تواند سرعت قلب را کاهش داده و تنش عضلانی را محدود کند.
• هیپنوتیزم در دوران حاملگی ایمن است و حتی می‌توان از هیپنوتیزم برای کمک به تولد استفاده نمود.

بسیاری از گیاهان و مکمل‌های غذایی مورد استفاده در سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در شرایط علمی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند، بنابراین توصیه‌های درمانی متفاوت خواهد بود. مکمل‌ها، داروها و درمان‌های جایگزین سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در حاملگی عبارت‌اند از:

• داروهای ضد افسردگی: اگرچه داروهای ضد افسردگی به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند، اما به نظر می‌رسد اجماع عمومی Prozac و Zoloft بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته و احتمالاً در هنگام بارداری ایمن‌تر هستند. استفاده ا SSRI ها (بازدارنده‌های انتخابی سروتونین) و مهارکننده‌های بازجذب سروترونین نوراپینفرین در سه ماهه‌ی سوم نشان دهنده‌ی افزایش خطر ابتلا نوزادان به سندرم رفتاری و نشانه‌هایی چون ناتوانی، تحریک‌پذیری و مشکلات تنفسی است.
• دیسایکلومین (بنتیل): دیسایکلومین در طول حاملگی تجویز می‌شود. با این حال به دلیل دفع آن در شیر مادر در دوران شیردهی منع مصرف دارد، زیرا می‌تواند سبب آپنه (توقف تنفس) در نوزاد شود.
• دوناتال: تأثیرات آن روی جنین و نوزادا شیرخوار نامعلوم است، بنابراین فقط زمانی که مزایای مورد انتظار آن بیشتر از خطرات بالقوه باشد، باید تجویز شود و با احتیاط استفاده شود.
• لوپرامید: لوپرامید در زنان باردار مورد بررسی قرار نگرفته است (گرچه مطالعاتی انجام شده بر حیوانات با دوزهای بسیار بالایی از لوپرامید هیچ تأثیر مهمی بر روی جنین نداشته است)، پزشکان ممکن است در دوران بارداری در صورت غلبه مزایا بر خطرات بالقوه اما ناشناخته از لوپرامید استفاده کنند.
• دیفنوکسیلات: دیفنوکسیلات در زنان باردار مورد بررسی قرار نگرفته است، بنابراین باید در دوران بارداری فقط زمانی که مورد نیاز است، مورد استفاده قرار گیرد. دیفنوکسیلات به شیر مادر منتقل می‌شود، بنابراین مزایای مصرف آن برای مادر باید در برابر خطرات بالقوه آن بر نوزاد مورد ارزیابی قرار گیرد.
• تیلنول (استامینوفن / پاراستامول): استامینوفن در دوران بارداری ایمن است. اگرچه به مقدار کمی در شیر مادر منتقل می‌شود اما با این حال، مصرف آن توسط مادر شیرده نیز مجاز است.
• زلنورم: مطالعات کافی درباره مصرف زلنورم در زنان باردار وجود ندارد. (اگر چه مطالعات نشان دادند که در موش‌های صحرایی و خرگوش حامله هیچ تأثیری ندارد). اما به دلیل خطرات احتمالی در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود.

چنان‌چه علایم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر از کنترل خارج شود، می‌تواند حاملگی فرد را در معرض خطر قرار دهد. اسهال بیش از حد طولانی می‌تواند باعث کمبود آب بدن شده و منجر به مشکلات جدی مانند زایمان زودرس گردد. یبوست می‌تواند عضلات، بافت‌ها و اعصاب لگنی را تحت تأثیر قرار دهد. از طرفی زنان مبتلا به IBS در معرض خطر بیشتر سقط جنین هستند.