علل یبوست در دوران بارداری و روش های درمان این عارضه

یبوست در دوران بارداری یک مشکل گوارشی بسیار شایع است. تقریباً در حدود سه چهارم زنان حامله این اختلال گوارشی را در دوران بارداری خود با درجات متفاوتی تجربه می‌کنند. یبوست بارداری معمولاً هم‌زمان با احساس درد یا ناراحتی شکم، حرکات روده‌ای دشوار و به صورت عبور سخت مدفوع بروز می‌کند. به طور کلی نگرانی، اضطراب، کم تحرکی و یک رژیم غذایی کم فیبر ممکن است منجر به یبوست شود. اما تصور می‌شود که یبوست در زنان باردار از عوامل دیگری که مختص بارداری فرد است، ناشی می‌شود. شل شدن و آرامش عضلات روده‌ای باعث کاهش سرعت حرکت روده و حمل و جابه‌جایی مواد غذایی و مدفوع خواهد شد. کندی حرکت مدفوع درون روده بزرگ نیز منجر می‌شود تا مدفوع آب بیشتری را حین عبور از دست دهد و در نتیجه سفت‌تر و خشک‌تر شود.

علاوه بر دلایل کلی یبوست در انسان‌ها، بارداری می‌تواند با مکانیزم دیگری منجر به یبوست شود که عبارتند از:

• کاهش مواد غذایی مصرفی و آب: تهوع و استفراغ در اوایل بارداری منجر می‌شود تا زنان باردار میزان مواد غذایی و آب مصرفی خود را کاهش دهند. همین امر منجر به کاهش حرکات روده‌ای مادران باردار در اوایل بارداری و ابتلای آنان به یبوست خواهد شد. کم‌آبی بدن فرد مدفوع فرد را خشک و سفت می‌کند.
• یبوست ناشی از تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی (استروژن و پروژسترون و همچنین هورمون بارداری) ناشی از بارداری می‌تواند برخی از عضلات بدن از جمله عضلات دستگاه گوارش و روده‌ای را شل کند شل شدن و استراحت عضلات روده‌ای حرکات روده‌ای را نیز کند و محدود می‌کند. در نتیجه مواد غذایی مصرفی با سرعت کمتری مسیر گوارشی را طی می‌کنند. طولانی شدن مدت زمان باقی ماندن مواد غذایی درون لوله‌گوارش از جمله روده بزرگ باعث می‌شود تا به مرور آب بیشتری را از دست دهد، فشرده‌ و سفت‌تر شود. قطور و سخت شدن مدفوع دفع آن را مشکل خواهد کرد.
• یبوست ناشی از رژیم غذایی: مواد غذایی کارخانه‌ای مانند ماکارونی، نان، کیک و شیرینی یا برنج سفید تصفیه شده معمولاً فیبر خود را از دست داده‌اند. همانند زمانی که سیب را پوست می‌کنید، فیبر این مواد غذایی حذف شده و خوردن آن‌ها فرد را در معرض یبوست قرار می‌دهد. مصرف این مواد غذایی در دوران بارداری زنان را بیشتر مستعد یبوست بارداری خواهد کرد زیرا این مواد غذایی در روده همانند گچ سفت و سخت خواهند شد. رژیم غذایی زنان باردار به دلیل حساسیت زیاد دستگاه گوارش در این دوران زندگی بسیار حائز اهمیت است.
• یبوست ناشی از مکمل های آهن: مکمل‌های غذایی حاوی آهن نیز یک علت شایع یبوست در دوران بارداری است. مکمل آهن عادی به خوبی در فرآیند هضم جذب نمی‌شود و آهن بسیار کمی وارد جریان خون خواهد شد. مقدار زیادی از آهن باقی مانده درون روده به دیگر مواد غذایی هضم نشده می‌چسبد و به شکل یک تود‌ی چسبنده و قیر مانند به سختی درون روده حرکت می‌کند. مصرف مکمل با آب فراوان می‌تواند تا حدی اثرات نامطلوب گوارشی آن را کنترل کند. گاهی نیاز است تا نوع مکمل آهن فرد با نظر پزشک تغییر کند و از انواع کم عارضه‌تر استفاده شود.

قبل از رفتن به سراغ هر درمان دارویی در این دوران، درمان‌های طبیعی بسیاری برای رفع یا بهبود نسبی آن وجود دارد. باید در نظر داشت که زنان در دوران حاملگی مجاز به امتحان هر روش درمانی نیستند.

خوشبختانه برای پیشگیری و درمان یبوست در دوران بارداری، راه‌های ایمن بسیاری وجود دارد کرد که با رعایت آن‌ها می‌توان نه تنها این اختلال را رفع بلکه از عوارض بعدی آن مصون ماند. این اقدامات کمکی عبارتند از:

• نوشیدن مایعات فراوان: نوشیدن حجم زیاد مایعات روزانه بسیار مهم است، به خصوص زمانی که زن باردار میزان فیبر مصرفی خود را افزایش داده است. نوشیدن ۱۰ تا ۱۲ لیوان مایعات در روز می‌تواند از ابتلا به یبوست بارداری جلوگیری کند. در صورت گرمی آب و هوا، فعالیت بدنی و تعریق بهتر است میزان مایعات مصرفی افزایش یابد.
• ورزش: زنان باردار نباید به بهانه‌ی حاملگی ورزش و فعالیت بدنی خود را کنار بگذارند. در دوران بارداری هم می‌توانید به انجام ورزش‌های مناسب این دوران از جمله یوگا، شنا، پیاده‌روی و دوچرخه سواری ثابت با نظر پزشک خود ادامه دهید. بهتر است هفته‌ای سه بار و حداقل ۲۰ الی ۳۰ دقیقه ورزش منظم را در برنامه‌ی هفتگی خود در دوران بارداری قرار دهید. ورزش حرکات روده‌ای را تحریک می‌کند و بدین صورت شانس ابتلا به یبوست را کاهش می‌دهد.
• کاهش یا حذف مکمل آهن: مکمل‌های حاوی آهن زنان باردار را مستعد یبوست می‌کند اما تغذیه خوب با خوردن گوشت قرمز و حبوبات و سبزیجات سبز تیره می‌تواند بیشتر نیاز به آهن دوران بارداری را تأمین کند. با تغذیه مناسب و کنترل میزان آهن بدن خود می‌توانید تحت نظر پزشک میزان دوز مصرفی آهن خود را کاهش دهید.
• پرهیز از خودرمانی دارویی: باید از مصرف خودسرانه‌ی داروهای ملین در این دوران بپرهیزید زیرا نه تنها شما را درمان نمی‌کند، بلکه با تحریک دردهای پیش از موعد زایمانی و کم‌آبی بدن مادر منجر به خطر افتادن سلامت بارداری خواهد شد.
• پرهیز از نوشیدنی‌های حاوی کافئین: باید از نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند چای، قهوه و نوشابه بپرهیزید زیرا با کم‌آبی بدن مادر یبوست را تشدید می‌کنند.
• رژیم غذایی ملین و مناسب: در مواد غذایی مصرفی خود دقت کنید، در حالت ایده‌آل باید ۲۵ الی۳۰ گرم در روز فیبر در برنامه و رژیم غذایی قرار داده شود. علاوه بر مصرف میزان کافی سبزی و سالاد با هر وعده غذایی، یک محلول ساده از یک فنجان آب ولرم با عصاره‌ی یک برش لیمو را ناشتا میل کنید. میوه‌های تازه مانند پرتقال، گریپ فروت، نارنگی و انگور، میوه‌های خشک شده به ویژه آلو، سبزیجاتی از قبیل کرفس، شاهی، کلم، و اسفناج و غلات سبوس دار، لوبیا، عدس و حبوبات، چربی‌های اشباع مانند روغن نارگیل، روغن حیوانی و کره و چربی‌های اشباع نشده مانند آووکادو، روغن زیتون، روغن دانه‌ها و روغن اشباع نشده مانند روغن کبد ماهی، روغن تخم کتان، روغن گل مغربی، روغن انگور سیاه یا روغن گل گاوزبان را در رژیم روزانه خود قرار دهید.

سایر درمان‌های یبوست بارداری را باید زیر نظر پزشک خود انجام دهید. با وجود اینکه محصولات پروبیوتیکی می‌توانند در کاهش یبوست میسر باشند اما برای مصرف آن در دوران بارداری باید حتماً با مراقب بارداری خود مشورت کنید. در مواقعی که یبوست به یک مشکل جدی برای مادر باردار تبدیل شده است، پزشک یا مامای فرد یک ملین مناسب و مجاز در دوران بارداری که ضرری برای جنین نداشته باشد را تجویز می‌کند.

اگرچه پزشک علاوه بر تأکید به رژیم غذایی مناسب و مصرف آب فراوان ممکن است راه‌کارهای درمانی و اصلاح رفتاری دیگری را توصیه کند که در همه‌ی زنان باردار نتیجه یکسان نداشته ولی در بیشتر موارد مؤثر واقع شده است از جمله:

• حفظ آرامش عضلات کف لگن: هنگام احساس نیاز به رفتن به توالت، سعی کنید به خود احترام بگذارید و فرصت دهید تا عمل دفع اتفاق افتد. نشستن در توالت هم‌زمان با تنفس عمیق کمک می‌کند تا ماهیچه‌های کف لگن در حالت شل و استراحت قرار گیرند و کمتر دچار فشار شوند. در صورت استفاده از توالت فرنگی گذاشتن یک زیرپایی برای بالا آوردن پاها در حالت نشسته به عمل دفع کمک خواهد کرد.
• طب فشاری یا طب سوزنی: مطالعات نشان داده بعضی از نقاط بدن برای عملکرد بسیاری از ارگان‌های مؤثر هستند. استفاده از طب فشاری البته در زیر نظر متخصصین واجد شرایط می‌تواند در کنترل یبوست بارداری مفید باشد. نقطه‌ی قرار گرفته در خط وسط شکم حدود سه انگشت زیر ناف در عمل هضم مواد غذایی نقش دارد. فشار متناوب ۲۰ الی ۳۰ ثانیه‌ای برای چند بار در روز می‌تواند مفید باشد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد طب سوزنی علایم سندرم روده تحریک پذیر را تسکین می‌دهد. یبوست نشانه‌ای از سندرم روده تحریک پذیر است، اما هنوز نمی‌توان با اطمینان گفت که طب سوزنی می تواند یبوست در دوران بارداری را کاهش دهد.
• آروماتراپی: اضافه کردن سه تا چهار قطره از روغن‌های ضروری مانند پرتقال، لیمو، گریپ فروت و یا ترنج همراه با یک قاشق مرباخوری روغن هسته انگور به آب وان حمام می‌تواند در آرامش زن باردار نقش داشته باشد و البته ماساژ هم‌زمان شکم به آرامی در جهت عقربه‌های ساعت نیز به حرکات روده‌ای کمک می‌کند. البته انجام ماساژ بیش از حد محکم، به خصوص در زنان در معرض خطر زایمان زودرس، و یا جفت سر راهی توصیه نمی‌شود.
• داروهای گیاهی: مصرف چای و دمنوش گل ختمی روزانه به کاهش علائم یبوست کمک می‌کند. سنا نیز یک درمان سنتی برای یبوست است که در دوزهای کم و برای دوره‌های کوتاه مدت تحت نظارت پزشک یا ماما در دوران بارداری پبشنهاد می‌شود. با این حال، سنا در سه ماهه‌ی سوم بارداری ممکن است دردهای رحمی را تحریک و باعث افزایش انقباضات براکستون هیکس شود. پس در سه ماه سوم و اواخر بارداری توصیه نمی‌شود.
• هومیوپاتی: هیچ مدرک موثقی وجود ندارد که هومیوپاتی می‌تواند در درمان یبوست بارداری مؤثر باشد. با این وجود در صورت تمایل به امتحان آن حتماً با نظر پزشک خود و یک مرکز هومیوپاتی معتبر مراجعه کنید.
• رفلکسولوژی: رفلکسولوژی یک علم است که کف پا را همانند یک نقشه از بدن می‌داند که هر قسمت آن می‌تواند بر هر عضوی از بدن اثر گذارد. از این درمان می‌توانید به سادگی و با کمک همسرتان در خانه بهره ببرید. به این صورت که از شریک خود بخواهید قوس هر پای شما را در جهت عقربه‌های ساعت به مدت پنچ دقیقه به آرامی ماساژ دهد. قوس پا با دستگاه گوارش مطابقت دارد. اگر تمایل دارید به تنهایی این کار را انجام دهید در حالت نشسته یک بطری را با کف پای خود بغلتانید و جلو و عقب کنید.