رکتوم و مقعد چیست؟ بهداشت و بررسی ساختار مقعد

دستگاه گوارش یکی از سیستم‌های مهم بدن است که از دهان، محل ورود مواد غذایی تا مقعد، محل خروج ضایعات غذایی و مدفوع ادامه دارد. در مسیر لوله‌ی گوارشی هر ارگان و عضو مسئول هضم و جذب مواد غذایی به صورت‌های متفاوت است. کانال مقعد انتهایی‌ترین عضو دستگاه گوارش است که بخشی از روده‌ی بزرگ محسوب می‌شود و با سوراخی به بیرون بدن باز می‌گردد. در واقع درون و بیرون بدن را به هم مرتبط می‌کند.

مقعد چیست؟

مقعد و رکتوم دو بخش کاملاً متفاوت هستند. بزرگسالان و کودکان بزرگتر می‌توانند تا زمان رساندن خود به دستشویی در مقابل این احساس نیاز مقاومت کنند، ولی نوزادان و کودکان خردسال کنترل عضلانی لازم برای به تأخیر انداختن اجابت مزاج را ندارند. طی آموزش توالت به کودک در سن ۱۸ ماهگی الی سه سالگی این توانایی تقویت و به وجود می‌آید.
پس از پر شدن رکتوم با حجمی از مدفوع، فشار باعث هل دادن مدفوع به سمت مقعد و باز شدن دریچه‌ی غیر ارادی درونی مقعد خواهد شد، در نتیجه مدفوع وارد کانال مقعد می‌شود. کانال کوتاه مقعد به سرعت پر شده و فرد را در معرض احساس فشار مقعدی شدید و نیاز به دستشویی قرار می‌دهد. با اراده و اجازه‌ی فرد دریچه‌ی خارجی باز و مدفوع از کانال خارج می‌شود و از عضلات لواتورآنی کف لگن عبور می‌کند.

رکتوم کجاست وچیست؟

رکتوم محفظه‌ای است که در پایان روده بزرگ، بلافاصله پس از کولون سیگموئید آغاز می‌شود و در مقعد به پایان می‌رسد. معمولا رکتوم خالی است زیرا مدفوع در قسمت بالایی و کولون نزولی ذخیره می‌شود و در نهایت پس از پر شدن کولون نزولی، مدفوع به راست روده عبور کرده و باعث ایجاد میل به اجابت مزاج در فرد می‌شود. بنابراین رکتوم انتهایی ترین سمت راست روده است ه به مقعد متصل می شود.

بافت مقعد چگونه است؟

کانال مقعد از نظر بافت سلولی به سه بخش تقسیم می‌شود. کلومناریس زونا نیمه بالایی کانال است و توسط بافت اپیتلیوم ستونی ساده تشکیل شده است. نیمه پایینی کانال مقعد، زیر خط دندانه‌دار یا شانه‌ای به دو منطقه جدا شده توسط خط سفید هیلتون تقسیم می‌شود. این دو بخش شامل طبقه‌ی سنگفرشی غیر‌کراتینیزه و طبقه‌ی سنگفرشی کراتینیزه است.

ساختار مقعد چگونه است؟

خط آنورکتال مقعد و رکتوم را از هم جدا می‌کند، در انسان محل اتصال آنورکتال به انتهای مقعد حدود ۲٫۵ تا ۴ سانتی‌متر طول دارد. این کانال به سمت پایین و عقب رفته و در حد فاصل دو عضله‌ی دریچه‌ای قرار گرفته است. این دو دریچه شامل عضله‌ی حلقوی غیر ارادی داخلی و ماهیچه ارادی بیرونی است که ورودی و خروجی مقعد را تا زمانی که مدفوعی عبور نکند، بسته نگه می‌دارند.
دریچه‌ی داخلی مقعد حدود ۵ میلی‌متر ضخامت دارد و از تجمع الیاف حلقوی غیر ارادی رکتوم تشکیل شده است و در حالت انقباض مداوم است. دریچه خارجی مقعد معمولاً سه بخش است. بخش زیرپوستی که پایین‌ترین بخش از کانال را احاطه می‌کند. بخش سطحی که در بالای بخش زیر جلدی است و به جسم پرینه و استخوان دنبالچه متصل شده است. بخش عمقی که کمتر به بخش سطحی پیوسته است و بخش بالایی کانال را احاطه می‌کند. این دریچه توسط اعصاب رکتوم تحتانی و یک شاخه پرینه‌ای عصب خاجی چهارم عصب‌ دهی می‌شود. ضخامت اسفنکتر خارجی از داخلی کمتر است.
بافت سختی به نام فاسیا مقعد را احاطه کرده و آن را به ساختارهای مجاور متصل می‌کند. یک گروه از عضلات دیگر نیز به صورت صفحه‌ای در کف لگن قرار گرفته‌اند که عضلات لواتور آنی نامیده می‌شوند. این عضلات خروجی مقعد را احاطه می‌کنند. غدد دیواره‌ای مقعد با آزاد کردن مایع به درون آن حفظ رطوبت درون مقعد کمک می‌کنند.
بخشی از مقعد از لایه‌های سطحی بدن از جمله پوست و بیشتر از بافت قرمز و مخاطی روده تشکیل شده است. دو بخش بالا و پایین مقعد از لحاظ وسعت نابرابر هستند. معمولاً کانال مقعد اغلب به آن بخش از روده که زیر خط شانه‌ای قرار دارد محدود است. بخش بالایی خط دندانه‌دار از جهات مختلف، از جمله اعصاب، ورید، لنف و احتمالاً پوشش اپی‌تلیوم بافتی متفاوت است.

۳/۲ فوقانی دارای چین‌های طولی است و توسط عروق رکتوم که شاخه‌ای از شریان مزانتریک تحتانی است، خونرسانی می‌شود. ۳/۱ پایینی کانال مقعد که در انتها با بافت پوست ترکیب می‌شود نیز با عروق پایین‌تر رکتوم که شاخه‌ای از شریان پودندال داخلی است، خون دریافت می‌کند. بافت پوششی رکتوم به درد نسبتاً حساس است، اما اعصاب در انتهای مقعد تراکم بیشتری دارند، بنابراین مقعد و پوست اطراف خروحی آن به درد بسیار حساس هستند.

عروق لنفاوی مقعد به غدد لنفاوی موجود در کشاله ران و قسمت تحتانی شکم تخلیه می‌شوند.
در آستانه‌ی خروجی مقعد نیز یک منطقه انتقالی بین بافت کانال مقعد و پوست اطراف آن به وجود آمده که نباید با «خط شانه‌ای» اشتباه گرفته شود. هم‌زمان با بلوغ انسان و رشد موهای زاید ناحیه‌ی تناسلی، مقداری مو با توجه به ژنتیک فرد پوست اطراف ناحیه‌ی مقعد را نیز می‌پوشاند. باز نبودن خروجی مقعد یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن کانال مقعد نمی‌تواند با خارج مقعد ارتباط برقرار کند.
علی‌رغم وظایفی که مقعد در سیستم گوارشی دارد، می‌تواند نقش مهمی در روابط جنسی نیز بازی کند. نگرش نسبت به رابطه جنسی مقعدی در جوامع مختلف متفاوت است و حتی در برخی کشورها غیر قانونی است. روابط جنسی مقعدی می‌تواند عوارضی برای فرد به دنبال داشته باشد.

بررسی ساختار درون مقعد

درون مقعد را می‌توان با معاینه انگشتی بررسی کرد. طی معاینه انگشتی در مردان و زنان اندام‌های دیگر اطراف مقعد قابل لمس خواهد بود. ساختارهای قابل لمس عبارتند از:
قسمت جلویی در مردان: مثانه‌ی پر، کیسه‌های منی یا مجاری دفران، بخشی از مجرای ادرار، پروستات
قسمت جلویی در زنان: مهبل، گردن رحم، خروجی رحم، لیگامان پهن، لوله‌های رحم و تخمدان
طرفین: ستون فقرات و رباط خاجی-نشیمنگاهی
قسمت پشتی: استخوان خاجی و دنبالچه
امروزه تجهیزات پزشکی نوینی به کار گرفته شده که به کمک آن‌ها می‌توان درون لوله‌ گوارش از جمله مقعد را معاینه کرد. در یکی از این روش‌های امروزی می‌توان با استفاده از یک لوله‌ی منعطف دارای دوربین و نور تمام نقاط مقعد و روده را بررسی کرد. برای انجام این کار بیمار باید به شکم یا پهلو چپ بخوابد. گاهی نیاز به بی‌هوشی یا بی‌حسی موضعی است.

بهداشت مقعد

پاکسازی مقعد یک عمل بهداشتی است که هر فردی پس از اتمام دوران کودکی و آموزش گرفتن رفتن به توالت به تنهایی پس از هر بار دفع مدفوع انجام می‌دهد. مقعد به دلیل عبور مدفوع ناحیه‌ی آلوده‌ای محسوب می‌شود که در صورت عدم رعایت بهداشت صحیح آن می‌تواند منجر به بیماری و یا انتقال آن به قسمت‌های اطراف برای مثال سیستم ادراری شود. به همین جهت توجه به بهداشت اطراف و خروجی مقعد پس از هر بار اجابت مزاج از اهمیت به سزایی برخوردار است. باقی ماندن مدفوع بر روی پوست اطراف مقعد می‌تواند محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فرآهم آورد که برای فرد مشکل‌ساز خواهد شد.
نوع تمیز کردن مقعد در فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف متفاوت است. مقعد و باسن با آب یا دستمال تمیز می‌شود. برخی به تمیز و پاک کردن مقعد با دستمال توالت یا دستمال مرطوب اکتفا می‌کنند و برخی فقط به شستن ناحیه‌ی مقعد بعد از هر بار اجابت مزاج راضی خواهند شد. آن‌چه در هر دو روش مهم است، تمیزی و پاکیزگی مقعد است. اقشار کم‌درآمد کشورهای در حال توسعه ممکن است از سنگ، چوب یا برگ و مواد گیاهی برای پاک کردن مقعد خود استفاده کنند.
داشتن یک وسیله بهداشتی و مواد پاک کننده برای پاکسازی توالت به منظور حفظ بهداشت عمومی امری مهم است. بی‌توجهی به پاکیزگی توالت می‌تواند منجر به همه‌گیری اسهال یا بیماری انگلی یکی از اعضای خانواده شود.
بسیاری از مردم پاک کردن مقعد خود را به درستی انجام نمی‌دهند و همین امر باعث سوزش مقعد و ناراحتی پوست اطراف مقعد و بدبویی فرد خواهد شد. اولین نکته این است که همیشه قبل از آغاز فرآیند شست‌وشو یا پاک کردن باید از تخلیه‌ی کامل مدفوع و اتمام اجابت مزاج مطمئن شد، زیرا در غیر این صورت فرد مجبور به تکرار فعالیت خود خواهد شد.

مطالعه بیشتر: انواع بیماری های مقعدی

افرادی که از دستمال توالت برای پاک کردن خود استفاده می‌کنند ابتدا باید در انتخاب نوع دستمال توالت خود دقت کنند و از دستمال‌های با کیفیت و بهداشتی استفاده کنند تا دچار سایش، زخم و ناراحتی ناشی از زبری و بی‌کیفیتی دستمال کاغذی نشوند.
در حالت نشسته با استفاده از سه تکه دستمال می‌توان عمل پاک کردن را به آرامی آغاز کرد. باید از پخش مدفوع در اطراف مقعد پرهیزکرد و برای اطراف از قسمت تمیز دستمال استفاده نمود. همیشه باید دقت داشت که مقعد از جلو به سمت عقب تمیز شود، زیرا آلودگی به راحتی به سمت مجاری ادرار و واژن در زنان پخش می‌شود و ایجاد عفونت می‌کند.
عمل پاک کردن باید تا زمان از بین رفتن تمام مدفوع اطراف مقعد ادامه یابد. برای جلوگیری از سوزش آنال می‌توان برای مراحل پایانی تمیز کردن از دستمال مرطوب استفاده کرد. افرادی که پوست حساس دارند می‌توانند از دستمال مرطوب‌های فاقد عطر و بو یا دستمال مخصوص کودک استفاده کنند تا دچار التهاب و مشکلات پوستی نشوند. شیو و اصلاح موهای اطراف مقعد به بهداشت و تمیز کردن راحت‌تر مقعد کمک خواهد کرد.
افرادی که عادت دارند حتماً مقعد خود را بشویند باید به درجه حرارت آب دقت کنند، بهتر است آب ولرم باشد. آب بسیار داغ می‌تواند پوست حساس اطراف مقعد را بسوزاند. هنگام شست‌وشو با آب حتماً از جلو به سمت عقب دست کشیده شود تا زمانی که ناحیه کامل تمیز و مدفوع‌زدایی شود. پس از اتمام شست‌وشو می‌توان با قرار دادن آرام دستمال توالت بر روی ناحیه‌ی آن را لمس و خشک کرد.