علائم و عوارض بواسیر یا هموروئید چیست، روش های معاینه و تشخیص
بواسیر یا هموروئید یک بیماری پر نشانه است که تشخیص آن از روی علائم نه تنها برای پزشک معالج بلکه برای خود فرد نیز در صورت آگاهی داشتن از آن بسیار ساده است. البته باید این نکته را در نظر داشت که ممکن است نشانه‌های بیماری هموروئید (Hemorrhoid) بسته به میزان آسیب آن، از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. این احتمال نیز وجود دارد که نشانه‌ها دلیل بر بیماری دیگری در فرد باشد.
با این حال پیگیری فوری بعد از مشاهده‌ی هر یک از علائم زیر به روند درمان بواسیر یا هموروئید در مراحل ابتدایی ایجاد آن و پیشگیری از بروز عوارض و مشکلات احتمالی کمک مؤثری می‌کند. نشانه‌های ظاهری ابتلا به هموروئید شامل:
- دیدن خون در مدفوع: شاید برای شما اتفاق افتاده باشد که با دیدن قطرات خون در کف سرویس بهداشتی در هنگام دفع مدفوع یا بعد از آن بدون اطلاع از محل خونریزی نگران و مضطرب شده باشید. وجود خون تازه و روشن در مدفوع از بارزترین علائم ابتلا به بیماری هموروئید است که ابتدا در حجم کم و قطره‌ای و در مراحل بعدی در حجم زیادتر بروز می‌کند. در انواع داخلی هموروئید حجم خونریزی می‌تواند آن‌قدر شدید شود که فرد را در معرض کم‌خونی قرار دهد. در برخی موارد پزشکان پس از پیگیری علت کم‌خونی شدید بیمار، بیماری هموروئید مخفی در او را کشف می‌کنند. ناگفته نماند خونریزی مقعدی همیشه نشانه‌ی بیماری ساده‌ای چون هموروئید نیست و برای افتراق و تشخیص آن از سایر بیماری‌های مهلک گوارشی نیاز به پیگیری فوری دارد.
- بیرون‌زدگی گوشتی ناحیه‌ی مقعد: ممکن است تجمع خون و تورم عروق سیاهرگی ناحیه‌ی مقعد منجر به بیرون زدن بافت دریچه‌ای آن شود. ظاهر نامناسب و زشتی که در نتیجه‌ی بیرون‌زدگی بافت داخل مقعدی بر روی سوراخ انتهایی دستگاه گوارش ایجاد می‌شود باعث خجالت فرد از مطرح کردن بیماری خود با اعضای خانواده یا پزشک خواهد شد. شرمساری و ترس از سوء‌ظن ارتباطات جنسی نامتعارف از بزرگترین دلایل بی‌توجهی به این بیماری است.
- درد مقعدی: با شدت گرفتن بیماری بواسیر شاهد درد تیرکشنده‌ای در ناحیه‌ی مقعدی به خصوص در هنگام نشستن‌های طولانی خواهیم بود که گاهی میزان درد، فرد را به ستوه می‌آورد. معمولاً در انواع داخلی هموروئید به دلیل کم بودن گیرنده‌های پیام‌آور درد در ناحیه‌ی درون روده‌ای، درد احساس نمی‌شود. درد مقعد بیشتر در بواسیر خارجی بروز می‌کند.
- خارش ناحیه‌ی مقعد: خارش مقعدی یک نشانه‌ی نادر از بیماری بواسیر است که بیشتر در انواع هموروئید خارجی بروز می‌کند. التهاب پوست ناشی از ترشحات مخاطی اطراف خروجی مقعد منجر به خارش و تحریک فرد می‌گردد. باید توجه داشت که خارش مقعدی بیشتر در بیماری‌های انگلی روده تظاهر می‌کند و در صورت ایجاد در فرد باید آزمایش‌های انگلی نیز برای تشخیص افتراقی درخواست شود.
- خروج ترشحات لزج بعد از دفع: اگر به شست‌وشوی ناحیه‌ی مقعدی خود پس از اجابت مزاج دقت کرده باشید ممکن است متوجه ترشحات لزجی در اطراف این ناحیه‌ی شده باشید که به‌راحتی از روی پوست پاک نمی‌شوند و منشأ آن‌ها از درون کانال مقعد است. این ترشحات با ظاهری مشابه سفیده‌ی تخم‌مرغ ناشی از یبوست‌های مزمنی است که به دلیل کند شدن حرکات روده‌ای در پشت مدفوع جمع شده و پس از اجابت مزاج خارج می‌شوند.
- دفع ناکامل مدفوع: در قسمت انتهایی راست روده یک کانال وجود دارد که در حد فاصل دو دریچه داخلی و خارجی قرار گرفته است. با رسیدن مدفوع درون این کانال فرد احساس اجابت مزاج خواهد کرد. در حالت طبیعی مدفوع قرار گرفته در این ناحیه باید به صورت کامل تخلیه شود اما در صورت وجود اختلالی چون هموروئید در فرد عضلات دریچه‌ای توانایی کافی برای تخلیه‌ی کامل کانال را ندارند و فرد پس از اجابت مزاج به دلیل خالی نشدن بخش انتهایی راست روده هنوز احساس دفع مدفوع دارد.
عوارض ابتلا به بواسیر یا هموروئید
در اغلب موارد بیماری بواسیر خفیف است و در صورت پیگیری فوری کمتر باعث ایجاد مشکل جدی در فرد می‌شود. با این حال بی‌توجهی به درمان به موقع آن منجر به بروز عوارض ناگواری خواهد شد. ظاهر زننده بواسیرهای بیرون‌زده یا عفونت توده‌ی سیاه شده هموروئید ترمبوزه از خفیف‌ترین تا شدیدترین عارضه‌های احتمالی بواسیر محسوب می‌شوند. احتمال ابتلا به کم‌خونی و فقر آهن در بواسیرهای خونریزی دهنده به خصوص انواع داخلی آن وجود دارد. به دلیل تغییر شکلی که در عروق ناحیه‌ی مقعد به وجود می‌آید، احتمال تغییرات غیر طبیعی در سایر سلول‌های روده‌ای افزایش پیدا می‌کند و فرد را در خطر ابتلا به انواع سرطان‌های روده‌ای قرار می‌دهد.
گاهی اوقات عوارض، مستقیم از خود اختلال هموروئید نشأت نمی‌گیرد بلکه درمان آن از جمله اعمال جراحی صورت گرفته منجر به عارضه‌هایی در فرد خواهد شد که عبارت است از:
- خونریزی بیش از حد: گاهی اوقات عروق به طور کامل مسدود نمی‌شوند و فرد از ناحیه‌ی عروقی که خوب بسته نشده‌اند دچار خونریزی می شود و به شکل توده‌ی پرخون در می‌آید. اگرچه آسیب به مخاط راست روده طی جراحی هم خود را به صورت خونریزی غیر طبیعی نشان می‌دهد.
- عفونت: به دنبال مراقبت ناکافی و نادرست از محل برش و بخیه‌ی مقعد بعد از عمل احتمال چرکی شدن ناحیه افزایش می‌یابد. البته احتمال عفونت و زخم شدن بواسیر قبل از عمل نیز هست.
- بی‌اختیاری مدفوع: در برخی موارد طی جراحی به اعصاب حسگر و کنترلی دریچه‌ی مقعد آسیب می‌رسد به صورتی که فرد دچار بی‌اختیاری مدفوع می‌شود. البته این اتفاق بسیار نادر است و با احتمال فراوان امکان اصلاح آن با جراحی‌های دیگر وجود دارد.
- فیستول مقعد: فیستول یک کانال کوچک و غیر طبیعی است که ممکن است طی بی‌احتیاطی پزشک در جراحی بین کانال مقعد با سطح پوست بیرونی آن یا درون واژن زنان ایجاد شود. بسته به محل فیستول امکان نشت مدفوع از سطح پوست یا واژن وجود دارد.
- حساسیت: ممکن است فرد به مواد تشکیل‌دهنده‌ی داروهای موضعی ناحیه‌ی مقعد حساسیت داده و دچار خارش یا قرمزی شود.
- ترومبوز وریدی مقعد : احتمال ایجاد لخته خون در عروق وریدی مقعد به دنبال یک روش درمانی به نام اسکلروتراپی وجود دارد.
با این تفاسیر بهتر است فرد قبل از تصمیم گرفتن به انجام هر درمان دارویی یا جراحی از خطرات و عوارض احتمالی آن توسط پزشک خود مطلع شود، سپس با آگاهی کامل و با کمک پزشک معالج خود درمان مناسب‌تر را انتخاب کند.
معاینه و تشخیص بیماری هموروئید یا بواسیر
همیشه مشاهده‌ی محل آسیب دیده اولین گام عملی برای تشخیص بیماری‌ها است. نشان دادن مقعد به پزشک برای بسیاری از افراد شرم‌آور است، برای همین بسیاری از افراد جامعه مبتلا به بواسیر از مراجعه به پزشک خودداری می‌کنند و ترجیح می‌دهند با بیماری خود سازگار شوند.
پزشک در اولین ویزیت خود ابتدا به گرفتن شرح‌حالی دقیق از علائم بیمار و سابقه بیماری‌های دیگر او می‌پردازد. ارائه شرح حال دقیق توسط بیمار و شرح کامل نشانه‌ها با جزئیات می‌تواند کمک بزرگی به سرعت تشخیص بیماری یا نوع آن کند. سپس پزشک با مشاهده‌ی ظاهری ناحیه‌ی مقعد در حالتی که فرد به صورت سجده، پهلو و حتی طاق باز با پاهای خم و باز شده قرار گرفته است، می‌تواند تا حدودی وجود هموروئید را تشخیص دهد. در صورت شک به درونی بودن بواسیر نیاز به معاینه با انگشت و همچنین جهت تأیید آن، استفاده از روش‌های دیگر است.
رنگ خون خارج شده از مقعد نیز می‌تواند به تشخیص بهتر و سریعتر کمک کند، زیرا معمولاً خون تیره نشانه‌ای از خونریزی در نواحی بالایی دستگاه گوارش و روده‌هاست و خون روشن نشانه‌ی نزدیکی محل خونریزی به مقعد است. با این حال نمی‌توان گفت همیشه خون قرمز روشن نشانه‌ی هموروئید است و برای تشخیص قطعی نیاز به بررسی بیشتر وجود دارد. خونریزی علاوه بر هموروئید می‌تواند نشانه سایر بیماری‌های دستگاه گوارش مانند برجستگی‌های گوشتی، توده‌های خوش‌خیم یا بدخیم، بیماری التهابی روده باشد. مخلوط یا جدا بودن خون از مدفوع نیز یک راهنمای دیگر برای تشخیص هموروئید از سایر بیماری‌های احتمالی است زیرا معمولاً خونریزی هموروئید جدا از مدفوع خارج می‌شود.
در بررسی با انگشت پزشک با انگشت پوشیده با دستکش و آغشته به ژل برای کاهش درد معاینه، درون مقعد را لمس می‌کند. لمس هر توده و یا برآمدگی غیر معمول پزشک را ملزم به بررسی بیشتر با انجام معاینات بالینی دیگر خواهد کرد.
بسته به تشخیص پزشک، کولونوسکوپی (در کولونوسکوپی با استفاده از وارد کردن یک لوله‌ی باریک دارای دوربین به درون مقعد داخل آن را مشاهده می‌کنند.) برای دیدن تمام روده و یا سیگموئیدوسکوپی برای مشاهده‌ی قسمت انتهایی راست روده درخواست می‌شود. سن بیمار در تصمیم پزشک بی‌تأثیر نیست. برای اطمینان در افراد مسن‌تر نیاز به بررسی وسیع‌تر و دقیق‌تری است.
در نهایت پزشک با دیدن داخل کانال مقعد و روده و تطبیق نشانه‌های بیمار با مشاهدات خود به تشخیص بیماری و حتی نوع آن می‌رسد. تشخیص صحیح نوع بیماری هموروئید برای تجویز درمان مؤثر و کارآمد آن نقش کلیدی دارد. بهبودی کامل فقط زمانی به دست می‌آید که پزشک مشکل بیمار را به درستی تشخیص داده باشد.
