سندرم روده کوتاه چیست؟ علائم، عوارض+ درمان

سندرم روده کوتاه بیماری است که در آن بدن فرد قادر دریافت و جذب مواد غذایی کافی و مورد نیاز نیست. در این مطلب با ارائه علائم این بیماری، عوارض ناشی از آن، علتهای بروز این عارضه و برخی روشهای درمانی آن آشنا خواهیم شد.

سندرم روده کوتاه چیست؟

سندرم روده کوتاه شرایطی است که در آن بدن فرد قادر به جذب مواد مغذی کافی از مواد غذایی مصرفی به سبب کوتاهی روده نیست. روده‌ی کوچک جایی است که اکثر مواد مغذی مصرفی در طول عبور از آن هضم و جذب بدن می‌شوند. افراد مبتلا به سندرم روده‌ی کوتاه قادر به جذب آب، ویتامین، مواد معدنی، پروتئین، چربی، کالری و سایر مواد مغذی از غذای مصرفی نیستند. اگرچه بعضی از منابع پزشکی نام سندرم روده کوتاه را برای موارد ناشی از جراحی برداشت بخشی از روده کوچک استفاده می‌کنند، اما منابع دیگر اشاره کرده‌اند که این اختلال می تواند از هر گونه بیماری، آسیب یا وضعیتی که مانع از عملکرد طبیعی روده‌ی کوچک شود، حتی اگر طول روده نیز تغییر نکند، ناشی شود.

سندرم روده کوتاه ممکن است به عنوان یک علت یا زیر شاخه‌ای از نارسایی روده طبقه‌بندی شود. در موارد نادر، نوزادان با یک روده کوتاه (سندرم روده‌ی‌کوتاه مادرزادی) متولد می‌شوند. علت دقیق سندرم روده کوتاه مادرزادی ناشناخته است.
روده‌ی کوچک یک اندام لوله‌ای شکل بین معده و روده‌ی بزرگ است. بیشتر هضم غذا و جذب مواد مغذی در روده‌ی کوچک رخ می‌دهد. روده‌ی کوچک شامل دوازدهه، ژژونوم و ایلئوم است.

• دوازدهه: قسمت اول روده کوچک که آهن و سایر مواد معدنی را جذب می‌کند، دوازدهه نام دارد.
• ژژونوم: قسمت وسط روده‌ی کوچک که کربوهیدرات، پروتئین، چربی و بیشتر ویتامین‌ها را جذب می‌کند، ژژونوم نام دارد.
• ایلئوم: انتهای پایینی روده‌ی کوچک، جایی که اسیدهای صفراوی و ویتامین B12 جذب می‌شوند ایلئوم نام دارد.

علائم سندرم روده کوتاه چیست؟

علائم سندرم روده کوتاه و شدت آن می‌تواند بسته به طول و میزان اختلال عملکرد قسمت باقی‌مانده یا ناپایدار روده‌ی کوچک متفاوت باشد. از آن‌جایی که سندرم روده‌ی کوتاه می‌تواند تا حد زیادی در افراد مختلف، متفاوت بروز کند، باید توجه داشت که ممکن است افراد مبتلا تمام نشانه‌های مورد بحث را نداشته باشند. لازم است تا افراد بیمار یا والدین کودکان یا نوزادان آسیب دیده با پزشک و تیم پزشکی خود درباره‌ی موارد خاص، علائم همراه و پیش آگهی کلی آنها صحبت کنند.
یکی از علایم اصلی سندرم روده‌ی کوچک اسهالی است که از بین نمی‌رود. اسهال می‌تواند منجر به کم‌آبی، سوء‌تغذیه و کاهش وزن بیمار شود.

مدفوع مایع و آبکی حاوی مایع و الکترولیت بیشتری نسبت به مدفوع جامد است. از دست دادن آب به این معنا است که بدن مایع و الکترولیت از جمله سدیم، پتاسیم و کلرید به اندازه کافی ندارد. سوء‌تغذیه، بیماری است که وقتی بدن مقدار مناسب ویتامین‌ها، مواد معدنی و مواد مغذی مورد نیاز برای حفظ بافت سالم و عملکرد اندام را تأمین نمی‌کند، گسترش می‌یابد. سوء‌تغذیه می تواند باعث تورم شکم، از دست دادن آب بدن، از دست دادن توده‌ی عضلانی،خشکی پوست و پوسته پوسته شدن آن شود. سندرم روده کوتاه حتی می‌تواند منجر به اختلال رشد در نوزادان و کودکان به علت کمبود مواد غذایی شود.

افزایش بیش از حد باکتری ‌های طبیعی در روده‌ی کوچک کودکان مبتلا به سندرم روده کوتاه معمول است. تشدید اسهال، ضعف، و افزایش دفع مواد مغذی در این شرایط ممکن است رخ دهد. این مشکلات می‌تواند شدید باشد و بدون درمان مناسب تهدیدی برای زندگی فرد محسوب گردد. علایم و نشانه‌های دیگر شامل:

• نفخ
• گرفتگی
• خستگی
• سوزش سر دل
• گاز بیش از حد روده
• استفراغ
• ضعف
• مدفوع چرب، بی رنگ و بدبو
• تورم (ادم) به خصوص در پاها
• کاهش وزن

افرادی که مبتلا به سندرم روده کوتاه هستند، با احتمال بیشتری دچار آلرژی و حساسیت غذایی از جمله عدم تحمل لاکتوز خواهند شد.

علت

سندرم روده کوتاه ناشی از اختلال مادرزادی شایع‌ است. اما شایع‌ترین علت سندرم روده کوتاه، ناشی از برداشت قسمتی از روده‌ی کوچک در طی عمل جراحی است. با این وجود، سندرم روده کوتاه می‌تواند از هر گونه بیماری، آسیب یا وضعیتی که مانع از کارکرد طبیعی روده‌ی کوچک حتی در مواردی که طول روده تغییر نمی‌کند، ناشی شود.

در کودکان و بزرگسالان بزرگ‌تر، علت سندرم روده کوتاه شامل بیماری کرون، آسیب به روده کوچک ناشی از عدم جریان خون (ایسکمی) به سبب انسداد عروق خونی، بیماری‌های عروق خونی یا اختلالات لخته شدن بیش از حد (اختلالات انعقاد خون)، آسیب به روده‌ی کوچک ناشی از سرطان و یا درمان سرطان از جمله جراحی حذف بخش سرطانی روده کوچک یا مضرات پرتودرمانی است.
حذف یا از دست دادن یک بخش از روده کوچک لزوماً منجر به سندرم روده کوتاه نمی‌شود. عوامل دیگر نقش مهمی در پیشرفت این اختلال دارند. این عوامل عبارت‌اند از:

• بخش خاصی از روده که از بین رفته است
• طول باقیمانده روده‌ی کوچک
• حذف یا عدم حذف کولون
• وجود یا عدم وجود دریچه ایلئوسکال
• ابتلا به بیماری زمینه‌ای و سلامت فرد
• سن بیمار
• میزان انطباق بخش باقی مانده سالم روده‌ی کوچک

تاثیر سندروم روده کوتاه بر زنان و مردان

میزان تاثیر سندرم روده‌ی کوتاه بر مردان و زنان یکسان است. شیوع دقیق سندرم روده کوتاه در جمعیت عمومی نامشخص است. از طرفی برآورد شیوع سندرم روده کوتاه دشوار است، بنابراین بیماری نادری است. در مطالعاتی در انگلستان میزان بروز سندرم روده کوتاه که نیاز به درمان دارد، حدود ۲ بیمار در یک میلیون نفر بوده است. نشانه های خاص آن در افراد مختلف، متفاوت است.

 اسهال شایع و اغلب شدید است و می‌تواند باعث کمبود آب بدن شود که حتی می‌تواند تهدید کننده زندگی فرد باشد. سندرم روده کوتاه می‌تواند به سوء‌تغذیه، کاهش وزن ناخواسته و علایم اضافی که‌ به علت از دست دادن ویتامین‌های ضروری و مواد معدنی است، منجر شود. اختلال معمولاً می‌تواند به طور مؤثر کنترل شود. با این حال، در بعضی موارد، سندرم روده می‌تواند به عوارض شدید، ناتوان کننده و تهدید کننده زندگی منجر شود.

• بخشی از روده‌ی کوچک طی جراحی حذف شده باشد. شرایطی که ممکن است نیاز به جراحی بخش بزرگی از روده‌ی کوچک داشته باشند، شامل بیماری کرون، سرطان، آسیب بافتی و لخته شدن خون ـ در شریان‌هایی که به روده خون‌رسانی می‌کنند ـ است.
• بخشی از روده‌ی کوچک به صورت مادرزادی حذف یا آسیب دیده باشد. نوزادان ممکن است با یک روده‌ی کوچک کوتاه یا با یک روده‌ی کوچک آسیب دیده که باید طی جراحی برداشته شود، متولد شوند.

مراحل سندرم روده کوتاه

تغییرات فیزیولوژیک و سازگاری بیماران مبتلا به سندرم روده کوتاه در سه مرحله دیده می‌شود. بنابراین مراحل سندرم روده کوتاه عبارت‌اند از:

• فاز حاد بلافاصله پس از برداشتن روده‌ی بزرگ رخ می‌دهد و ممکن است تا ۳ الی ۴ ماه ادامه یابد. این فاز با سوء‌تغذیه و از دست دادن مایعات و الکترولیت از طریق دستگاه گوارش همراه است. از دست دادن مایعات و الکترولیت از طریق دستگاه گوارش ممکن است تا ۶ الی ۸ لیتر در روز باشد. بیماران نتایج آزمایش غیر طبیعی عملکرد کبد و هیپربیلی‌روبین موقت را تجربه خواهند کرد. کمبود آب بدن و عدم تعادل الکترولیتی تهدید کننده زندگی است. بیمارانی که کمتر از ۱۰۰ سانتیمتر روده‌ی کوچک دارند، نیاز به تغذیه وریدی کامل (TPN) دارند. حضور کولون ممکن است نقش مهمی در نتیجه این بیماران داشته باشد.
• فاز انطباق معمولاً ۲ الی ۴ روز پس از برداشتن روده آغاز می‌شود و ممکن است تا ۱۲ الی ۱۸ ماه ادامه یابد. در این فاز ممکن است تا ۹۰ درصد انطباق روده رخ دهد. تغذیه زود هنگام با رژیم غذایی با غلظت بالا می‌تواند مدت زمان TPN را کاهش دهد.
• در مرحله نگهداری، ظرفیت جذب دستگاه گوارش به حداکثر خود می‌رسد. برخی از بیماران هنوز ممکن است، نیاز به TPN داشته باشند. در سایر بیماران، هوموستاز تغذیه‌ای و متابولیکی می‌تواند با وعده‌های غذایی کوچک و حمایت مکمل غذایی برای زندگی به دست آید. این بیماران همچنین نیاز به مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی از جمله ویتامینA، B12 ، D، منیزیم و روی دارند.

عوارض سندروم روده کوتاه

سندرم روده کوتاه در صورت عدم پیگیری به موقع می‌تواند علاوه بر سوء‌تغذیه باعث عوارض ناخوشایند دیگری در فرد شود. عوارض سندرم روده کوتاه عبارت‌اند از:

• زخم معده ( پوشش معده یا دوازدهه به سبب ترشح اسید معده زخم می‌شود.)
• سنگ کلیه ( قطعات جامد سنگی شکل در کلیه‌ها ایجاد می‌شود.)
• رشد بیش از حد باکتری‌های روده‌ی کوچک ( بیماری که در آن تعداد زیادی از باکتری‌ها در روده‌ی کوچک رشد می‌کنند.)
• مشکلات سیستم عصبی ( ناشی از کمبود ویتامین B12 )
• بیش از حد اسیدی شدن خون (متابولیک اسیدوز ناشی از اسهال)
• کبد چرب
• کم خونی فقر آهن
• درد استخوان و پوکی استخوان

در صورتی که مشکل کم آبی شدید بدن بدون پاسخ و درمان بماند، می‌تواند مشکلات جدی سلامتی ایجاد کند از جمله :

• آسیب ارگان‌ها
• شوک: زمانی که فشار خون پایین مانع از رسیدن خون و اکسیژن به اندام‌ها می‌شود.
• کما: یک حالت مبهم که در آن فرد آگاه نیست.

انواع روشهای درمان سندرم روده کوتاه

به طور کلی درمان این سندرم دارای دو هدف کاهش علایم و تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی بدن بیمار است. در حال حاضر هیچ درمان قابل اعتمادی برای سندرم روده کوتاه وجود ندارد. اما روش‌های خاص درمانی و مداخلات لازم در افراد مبتلا به سندرم روده کوتاه به عوامل متعددی از جمله علائم خاص موجود، محل و میزان قسمت آسیب دیده روده‌ی کوچک و کولون، سن فرد و سلامت عمومی او، تحمل برخی داروها یا روش‌های درمانی، ترجیح شخصی و سایر عوامل بستگی دارد.

حمایت تغذیه‌ای

درمان اصلی سندرم روده کوتاه، حمایت تغذیه‌ای است که شامل این موارد خواهد بود:
رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به سندرم روده کوتاه وجود ندارد. رژیم غذایی براساس عوامل خاصی از جمله مقدار روده‌ی کوچک تحت تأثیر و چگونگی عملکرد روده‌ی باقی مانده و عوامل فردی تعیین می‌شود. برای مثال به افراد دارای کولون دست نخورده توصیه می‌شود تا یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بالا و کم چرب داشته باشند. نوزادان و کودکان به ویژه کسانی که در معرض خطر بالای رشد باکتری‌های روده کوچک هستند، باید یک رژیم غذایی با چربی بیشتر برای کاهش تسریع رشد باکتری‌ها و افزایش انطباق روده داشته باشند. افراد مبتلا به سندرم روده کوتاه اغلب تشویق می‌شوند تا در مقابل دو یا سه وعده غذای بزرگ، روزانه پنج یا چند وعده غذایی کوچک بخورند.

بزرگسالان باید آب، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، بدون کافئین و آب‌میوه‌های نمکی مصرف کنند. کودکان باید به منظور آبرسانی خوراکی کافی بدن و جلوگیری از کم آبی از نوشیدنی‌های ویژه حاوی نمک و مواد معدنی مانند Pedialyte، Naturalyte، Inalyte و CeraLyte که در اکثر فروشگاه‌های مواد غذایی و داروخانه‌ها در دسترس است، مصرف کنند. پزشک می‌تواند یک برنامه غذایی خاص به بیمار خود ارائه دهد که شامل ریزه‌خواری و  اجتناب از غذاهایی اسهال‌آور مانند غذاهایی با قند زیاد، پروتئین و فیبر و دوری از غذاهای پر چرب است.

دارو درمانی

داروهایی که پزشک برای درمان سندرم روده کوتاه تجویز می‌کند، عبارت‌اند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ برای جلوگیری از رشد بیش از حد باکتری
• مسدود کننده‌های H2 برای ترشح بیش از حد اسید معده
• مهار کننده‌های پمپ پروتون برای ترشح بیش از حد اسید معده
• عوامل زردی برای بهبود جریان صفراوی و جلوگیری از بیماری کبد
• عوامل صفراوی به منظور کاهش اسهال
• عوامل هیپوپروتئینی برای افزایش زمان مصرف مواد غذایی برای عبور از روده و افزایش جذب مواد مغذی
• هورمون رشد برای بهبود جذب روده

عمل جراحی

هدف جراحی افزایش توانایی روده‌ی کوتاه برای جذب مواد مغذی است. تقریباً نیمی از بیماران مبتلا به سندرم روده‌ی کوتاه نیاز به عمل جراحی دارند. جراحی که برای درمان سندرم روده کوتاه استفاده می‌شود، شامل روش‌هایی است که از انسداد روده جلوگیری می‌کند، بخشی از روده‌ را باریک می‌کند، زمان حرکت مواد غذایی را در روده‌ی کوچک آهسته می‌کند و روده‌ی کوچک را می‌بندد. اثرات و نتیجه جراحی و مدت پایداری آن به عواملی چون مقدار روده‌ی برداشته شده، مقدار روده‌ی آسیب دیده، عملکرد عضلات روده و انطباق روده باقی مانده بستگی دارد. برای درمان افراد مبتلا به سندرم روده کوتاه، از انواع تکنیک‌های جراحی استفاده می‌شود. به طور کلی، جراحی به عنوان آخرین گزینه‌ی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در جراحی بدون پیوند از روده‌های مصنوعی برای درمان افراد مبتلا به سندرم روده کوتاه استفاده می‌شود. دو روش اصلی شامل روش Bianchi و روش STEP است. در طی روشBianchi، بخشی از روده‌ی به دو بخش تقسیم می‌شود، این بخش ها از هم جدا می شوند و بخش کوچکی از روده را به وجود می‌آورند. یک مطالعه از ۵۳ بیمار تحت درمان با روش Bianchi نشان دهنده میزان بالای بقای ، افزایش وزن و کیفیت بالای زندگی بوده است.

سوالات متداول