یبوست در کودکان

یبوست در کودکان به صورت به تأخیر افتادن عمل دفع و مشکل در عبور مدفوع برای یک دوره حداقل ۱ ماه در نوزادان و کودکان نو پا و ۲ ماه در کودکان بزرگتر است. دفع مدفوع سفت و سخت و بزرگ‌تر از حد معمول در کودکان دردناک است. یبوست در کودکان بیماری بسیار رایجی است. یبوست در سه دوره از زندگی کودکان شایع‌تر می‌شود. دوره اول زمانی است که برای اولین بار غلات، حبوبات و مواد غذایی جامد به رژیم غذایی نوزاد افزوده می‌شود. دوره دوم در حین آموزش خبر کردن مدفوع و رفتن به توالت و دوره سوم در حدود سن شروع مدرسه اتفاق می‌افتد.
دفعات و قوام مدفوع در هر دوره از زندگی کودک متفاوت است و هیچ تعریف واحدی برای موارد طبیعی وجود ندارد. نوزادان معمولاً چهار بار یا بیشتر مدفوع شل و زرد دارند. در طول سال اول، کودکان ۲ تا ۴ بار در روز اجابت مزاج دارند. نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند معمولاً مدفوع بیشتری از نوزادان تغذیه تکمیلی تولید می‌کنند و تقریباً پس از هر بارتغذیه با شیر مادر دفع دارند. پس از یک الی دو ماه تغذیه با شیر مادر دفعات مدفوع کمتر شده اما هنوز شل است. پس از یک سالگی بیشتر کودکان یک یا گاهی اوقات دو بار اجابت مزاج خواهند داشت. با این حال، برخی از نوزادان و کودکان خردسال معمولاً هر ۳ الی ۴ روز یک بار مؤفق به دفع مدفوع می‌شوند. برای شناسایی یبوست در نوزادان و کودکان باید به خونریزی هنگام دفع مدفوع دقت شود.
در نوزادان، نشانه‌هایی از تلاش برای دفع همانند زور زدن و گریه قبل از تخلیه‌ی مدفوع نرم، نشانه‌ی یبوست نیست. والدین اغلب نگران یبوست فرزندشان هستند اما این مشکل در کل در کودکان عواقب جدی ندارد. برخی از کودکان مبتلا به یبوست به طور منظم از درد شکم به خصوص بعد از غذا شکایت می‌کنند. گاهی اوقات، عبور مدفوع حجیم و سخت ممکن است یک پارگی کوچک در مقعد (شقاق مقعد) کودک ایجاد کند. شقاق مقعد برای کودکان بسیار دردناک‌تر و غیر قابل تحمل‌تر از بزرگسالان است که در صورت وجود آن رگه‌هایی از خون قرمز روشن در خارج از مدفوع یا بر روی دستمال توالت مصرفی دیده خواهد شد. به ندرت، یبوست مزمن می‌تواند به مشکلات ادراری مانند عفونت مجاری ادراری و شب‌ادراری در کودک منجر شود

در ۹۵ درصد از کودکان، یبوست ناشی از عادات غذایی و مشکلات رفتاری است. یبوست با علل تغذیه‌ای و رفتاری یبوست عملکردی نامیده می‌شود. رژیم غذایی کم آب و کم فیبر، فاقد میوه و سبزیجات باعث یبوست می‌شود.
مسائل رفتاری مانند استرس و حسادت ناشی از تولد فرزند دیگر در خانواده، مقاومت در برابر آموزش توالت و تمایل به نگه داشتن مدفوع به دلایل درد ناشی از شقاق مقعد یا مشغول بودن به بازی می‌تواند منجر به یبوست کودک شود. آسیب‌های وارد شده به مقعد کودک ناشی از سوء استفاده جنسی نیز باعث خودداری از اجابت مزاج خواهد شد. کودک با نگه داشتن مدفوع وارد یک چرخه معیوب می‌شود به این صورت که هر بار به تأخیر انداختن عمل دفع به هر دلیلی مدفوع را سفت‌تر و دفع بعدی را مشکل‌تر می‌کند. گاهی اوقات مدفوع شلی که بالای مدفوع سفت و حجیم قرار گرفته از کناره‌های مقعد نشت می‌کند و منجر به کثیف شدن لباس زیر کودک خواهد شد که در این صورت وقتی والدین با این مدفوع شل مواجه می‌شوند، فکر می‌کنند کودک دچار اسهال شده است، در حالی‌که مشکل اصلی یبوست است.
برخی علل یبوست در کودکان نادر بوده و در حدود ۵ درصد از دلایل یبوست کودکان ناشی از مصرف داروهای حاوی مخدر است. این مورد بیشتر در نوزادان متولد شده از مادران معتاد شیوع دارد. این اختلال یکی از انواع یبوست آلی است.
سایر علل یبوست آلی شامل

• نقائص مقعد هنگام تولد
• فیبروز کیستیک
• اختلالات الکترولیت و سوخت و ساز بدن مانند سطح غیر طبیعی و بالای کلسیم (هیپرکلسمی) یا سطح پایین پتاسیم
• مشکلات نخاعی
• اختلالات هورمونی، مثل غدد تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)
• اختلالات روده، مانند آلرژی به شیر گاو و یا بیماری سلیاک
• مصرف سمومی مانند بوتولیسم یا سرب

کودکان مبتلا به اختلالات شکمی جدی (مانند آپاندیس و انسداد در روده) اغلب مدفوع ندارد. با این حال، این کودکان به طور معمول علایم برجستهتر مانند درد شکمی، تورم یا استفراغ را نشان می‌دهند. این نشانه‌ها معمولاً قبل از کاهش مدفوع والدین را هشیار می‌کند

پزشک به منظور درمان صحیح یبوست کودک ابتدا باید علت اصلی آن و نوع مربوط به رژیم غذایی و رفتاری غلط یا نوع آلی را تشخیص دهند. با توجه به علایم کودک می‌توان به علت آن پی برد، برخی نشانه‌های یبوست آلی شامل

• طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول پس از تولد نوزاد هیچ مدفوعی دفع نکند
• از دست دادن تون عضلانی در نوزادان به صورتی که توانایی مکیدن شیر هم کاهش می‌یابد
• در کودکان بزرگتر به صورت بی‌اختیاری مدفوع، درد پشت، ضعف پا یا مشکلاتی در راه رفتن بروز می‌کند
• کودک وزن کم کند و یا سرعت رشد کند و ضعیفی داشته باشد
• اشتها و میل به غذای کودک کاهش یابد
• در مدفوع کودک خون رویت شود
• تب
• استفراغ
• تورم شکم
• درد شکم

با بروز هر یک از علایم هشدار دهنده‌ی بیماری یبوست والدین باید هشیارانه عمل کرده و فرزند خود را فوری نزد پزشک ببرند تا اقدامات لازم صورت گیرد

پزشکان در مورد علایم کودک و تاریخچه‌ی پزشکی کودک سؤالاتی از والدین می‌پرسد و سپس یک معاینه فیزیکی ملایم انجام می‌دهد. معمولاً با توجه به آن‌چه که در طول بررسی سوابق بیماری و معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تکمیلی به دست می‌آید، علت یبوست مشخص می‌گردد. پزشک بسته به شدت نشانه‌های کودک، توصیه به تلاش درمان‌های خانگی ساده یا درمان دارویی می‌کند.
در نوزادانی که طی ۲۴ الی ۴۸ ساعت ابتدایی پس از تولد هیچ گونه دفع مدفوعی نداشته‌اند باید یک معاینه‌ کلی برای رد بیماری هیرشپرونگ و دیگر اختلالات جدی گوارشی انجام شود. در نوزادان و کودکان بزرگ‌تر پزشک در مورد آغاز یبوست بعد از یک رویداد خاص مانند معرفی غلات یا سایر غذاهای جامد برای اولین بار، خوردن عسل، شروع آموزش توالت یا شروع مدرسه نیز سؤالاتی می‌پرسد. همچنین در تمام گروه‌های سنی سؤالاتی در مورد رژیم غذایی و اختلالات ناشی از سموم و داروهای حاوی مخدر که می‌تواند یبوست ایجاد کند پرسیده می‌شود.
در معاینه‌ی فیزیکی کودک مبتلا به یبوست علاوه بر نشانه‌های بیماری، قد و وزن کودک را اندازه‌گیری و او را از نظر تأخیر در رشد کنترل می‌کنند. در معاینه‌ی بالینی، شکم، مقعد (از جمله معاینه راست روده با روش انگشتی) و عملکرد عصب (که می‌تواند بر چگونگی عملکرد دستگاه گوارش تأثیر گذارد) را تحت بررسی قرار می‌دهند. کودکانی که به درمان پاسخ نمی‌دهند نیاز به آزمایش‌های تخصصی‌تر برای بررسی اختلالات جدی‌تر و تصویربرداری اشعه ایکس از شکم دارند

درمان یبوست در کودکان بستگی به علت به وجود آورنده آن دارد. در یبوست‌های عملکردی اقدامات درمانی شامل

• تغییر در رژیم غذایی
  تغییرات رژیم غذایی در کودکان شامل دادن ۳۰ تا ۱۲۰ میلی‌لیتر آب آلو، گلابی یا سیب روزانه است. در نوزادان کمتر از ۲ ماه، ۱ قاشق چای خوری (۵ میلی لیتر) از شربت ذرت را می توان به برنامه‌ی غذایی کودک در صبح و شب اضافه کرد. نوزادان و کودکان بزرگ‌تر باید به مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات و حبوبات حاوی فیبر بالا تشویق شوند و مصرف غذاهای یبوست‌آور مانند شیر و پنیر کم شود. دادن غذاهای حاوی فیبر فراوان در کنار مایعات باعث می‌شود مدفوع حجیم، نرم و دفع آن برای کودک آسان شود. ورزش و فعالیت بدنی نیز به اجابت مزاج کودک کمک می‌کند.
  در کودکانی که به تازگی از شیر گرفته می‌شوند و مستعد یبوست هستند، توصیه می‌شود حتماً مواد غذایی حاوی فیبر بالا مانند میوه، سبزیجات، غلات و نان سبوس‌دار داده شود. تغییر رژیم غذایی کودک به یک رژیم پر فیبر ظاهراً آسان است اما عملی کردن آن اغلب مشکل خواهد بود. برای مثال بهتر است برنامه غذایی کودک با این وعده‌های غذایی چیده شود که عبارت است از:
  یک وعده غذایی سیب زمینی با لوبیای پخته یا سوپ سبزیجات با نان؛
  کلوچه زردآلو خشک یا کشمش به عنوان تنقلات؛
  فرنی یا دیگر غلات با فیبر بالا به عنوان صبحانه؛
  مصرف میوه در هر میان وعده؛
  اضافه کردن پودر سبوس به ماست مصرفی کودک
• اصلاح رفتار
  رفتارهای غلط کودکان نیاز به آموزش و اصلاح دارد. کودکان باید به رفتن به توالت بعد از مصرف وعده‌های غذایی به مدت ۵ الی ۱۰ دقیقه تشویق شوند. نشستن در توالت بعد از صرف غذا به انجام عمل دفع کمک خواهد کرد، زیرا غذا خوردن خود حرکت گوارشی را تحریک می‌کند.کودکان اغلب به حرکات روده‌ای و احساس دفع بی‌توجهی می‌کنند و آن را نادیده می‌گیرند. این روش به منظم شدن حرکت روده‌ای کمک می‌کند
• نرم کننده های مدفوع و مسهل
  اگر یبوست کودک به اصلاح رفتاری و تغییر در رژیم غذایی پاسخ ندهد، ممکن است پزشک داروهای خاصی که در نرم کردن مدفوع مؤثر هستند و داروهای افزایش‌دهنده حرکت خود به خودی روده و دستگاه گوارش را توصیه کند. این داروها شامل پلی اتیلن گلیکول، لاکتولوز، روغن‌های معدنی، شیر منیزی (هیدروکسید منیزیم)، سنا و بیزاکودیل است. بسیاری از این داروها اکنون در دسترس و بدون نسخه قابل تهیه هستند. با این حال، دوز این داروها باید بر حسب وزن، سن و شرایط کودک و همچنین شدت یبوست تجویز شود. بنابراین، پدر و مادرها باید از مصرف خودسرانه‌ی دارو برای کودک خود بپرهیزند و حتماً با نظر پزشک و میزان و مقدار توصیه شده استفاده کنند. هدف از درمان دارویی نرم شدن مدفوع و اجابت مزاج آسان است.
  در موارد شدیدتر یبوست گزینه‌های دیگر شامل تنقیه ملایم در بیمارستان و عواملی مانند روغن معدنی با مقادیر زیادی از مایعات خوراکی را تجویز می‌کنند، اگر این درمان‌ها نیز بی‌اثر بود، ممکن است نیاز به بستری کودک باشد.
  در نوزادان معمولاً نمی‌توان هر درمانی را استفاده کرد و اغلب نیاز به درمان خاصی نیست و به طور معمول، یک شیاف گلیسیرین کافی است. در نوزادان شیر مادر خوار باید شیردهی ادامه داده شود و در نوزادان شیر خشکی بهتر است با نظر پزشک نوع شیر خشک تغییر کند. بعد از چهار ماهگی با نظر پزشک می‌توان مقدار کمی آب جوشیده و ولرم نیز به نوزاد داد.
  برای حفظ دفع مدفوع منظم، برخی از کودکان نیاز به مصرف مکمل‌های غذایی (مانند پسیلیوم) است که بدون نسخه هم قابل تهیه هست ولی باید دقت کرد که حتماً باید میزان کافی آب در روز بنوشند تا دارو مؤثر واقع شود. ماساژ شکم کودک به آرامی نیز به عنوان یک اقدام کمکی می‌تواند در فعالیت و حرکات روده‌ای مفید باشد.
  هنگامی که یبوست کودک نتیجه‌ی مصرف داروها و یا سم است، باید علاوه بر درمان آن، علت اصلی را نیز اصلاح و برطرف نمود. در یبوست‌های آلی که معمولاً یک بیماری زمینه‌ای یا اختلال مادرزادی کودک را مستعد ابتلا به یبوست کرده است، باید علاوه بر رفع یبوست فعلی، اقدامات درمانی لازم برای رفع علت اصلی نیز صورت گیرد