بی اختیاری مدفوع و گاز روده+ درمان بی اختیاری

به طور کلی، بی اختیاری مدفوع عارضه ای است که کیفیت زندگی فرد را تحت آسیب قرار می‌دهد. بی اختیاری مدفوع یکی از شرایط روانی و اجتماعی ناتوان‌کننده در یک فرد سالم است که می‌تواند به انزوای اجتماعی، از دست دادن عزت نفس و اعتماد به نفس و حتی افسردگی منجر شود. در این مطلب به طور کامل درباره علتها، علائم و نحوه تشخیص و درمان بی اختیاری مدفوع در زنان و مردان پرداخته ایم؛ با ما همراه باشید.

بی اختیاری مدفوع چیست؟

بی‌اختیاری مدفوع یا ناتوانی در کنترل اجابت مزاج باعث نشت غیر منتظره مدفوع از رکتوم می‌شود. این اختلال بی‌اختیاری مقعد یا روده نیز که از دسته بیماری های مقعدی می باشد، نامیده می‌شود. بی‌اختیاری مدفوع سندرمی است که به از دست دادن ناخواسته مدفوع جامد یا مایع منجر می‌شود. تعاریف بسیاری از بی‌اختیاری مدفوع وجود دارد و بی‌اختیاری روده می‌تواند از نشت گاه به گاهی مقدار کمی مدفوع در حین عبور گاز روده تا از دست دادن کامل کنترل روده متغیر باشد. توانایی نگهداری مدفوع و گاز روده نیاز به عملکرد طبیعی و صحیح سیستم عصبی مقعد دارد.

دو گروه از عضلات یعنی عضلات دریچه‌ای بیرونی (اسفنکتر مقعد خارجی) و عضلات دریچه‌ای درونی (اسفنکتر مقعد داخلی) در دیواره مقعد و رکتوم مسئول دفع و نگه‌ داشتن مدفوع درون آن هستند. در حالت عادی فرد توانایی درک وجود مدفوع و پری رکتوم را دارد و بدین طریق می‌تواند زمان نیاز به اجابت مزاج را حس کند. البته فرد باید از نظر روانی نیز به این حس عادت کرده و به آن توجه کند.
افراد مبتلا به این مشکل به دلیل ترس از آبرو ریزی از فعالیت‌های اجتماعی خود کناره می‌گیرند. متأسفانه بی‌اختیاری مدفوع بیماری رایجی است که در افراد مسن و زنان شایع‌تر و دو برابر مردان است. با این حال، بسیاری از مردم دوست ندارند که در مورد بی‌اختیاری مدفوع خود صحبت کنند و می‌پندارند که این مشکل نادر است و هر کسی به آن مبتلا نخواهد شد. عملکرد روده با عوامل متعدد از جمله فشار دریچه‌ی مقعدی، احساس پری رکتوم، زمان جریان مدفوع در روده و حجم و قوام مدفوع کنترل می‌شود. علاوه بر این، عملکرد شناختی کافی و توانایی تشخیص زمان مناسب نیاز به سرویس بهداشتی در آن مؤثر است. اگر هر یک از این عوامل به خطر ‌افتد، بی‌اختیاری می‌تواند رخ دهد.
با این حال علت نشت مدفوع بعد از اجابت مزاج می تواند ناشی از بیماری هایی مانند بواسیر یا هموروئید ، فیستول ، پرولاپس رکتوم، بیماری التهابی روده و عفونت انگلی باشد. تشخیص نوع بی‌اختیاری مدفوع در درمان آن می‌تواند بسیار کمک‌کننده و مؤثر باشد.

علت بی‌اختیاری مدفوع و گاز روده

به محض هضم مواد غذایی مصرفی، مواد زائد باقی مانده به سمت راست روده و بخش نهایی روده‌ی بزرگ یعنی رکتوم حرکت می‌کنند، رکتوم لوله باریک روده‌ای است که به مقعد ختم می‌شود. این ناحیه مرکز ذخیره‌سازی موقت مدفوع است که با پر شدن آن و تحریک گیرنده‌های عصبی دیواره‌ی رکتوم، فرد احساس دفع و نیاز به اجابت مزاج می‌کند. در صورت عدم پاسخ به این احساس مدفوع آب بیشتری را از دست می‌دهد و سفت و خشک می‌شود.
برای ورود مدفوع به درون کانال مقعد باید از دریچه‌ی درونی که غیر ارادی است عبور کند، سپس برای خروج کامل نیاز به عبور از دریچه‌ی خروجی مقعد دارد که به صورت ارادی کار می‌کند. وقتی این فرایند به هر دلیلی دچار اختلال شود، فرد دچار بی اختیاری مدفوع می شود.
بی‌اختیاری مدفوع و بی اختیاری گاز روده می‌تواند علت‌های بسیاری داشته باشد و از یک یا ترکیبی از چند عامل ناشی شود. بی اختیاری مدفوع معمولاً با تغییر در اجابت مزاج (به طور کلی اسهال و یبوست) و شرایطی که توانایی مقعد در نگه داشتن مدفوع را تحت تأثیر قرار می‌دهد، ایجاد می‌گردد.

برخی از دلایل و علت بی اختیاری مدفوع و یا حتی علت نشت مدفوع بعد از اجابت مزاج عبارت اند از:

• سن: با افزایش سن عضلات دریچه‌ای مقعد ضعیف شده و این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود؛
• زایمان طبیعی سخت: عضلات کف لگن و اعصاب آن در زنان می تواند در هنگام زایمان طبیعی دشوار دچار اختلال شود و بی اختیاری مدفوع در زنان را به وجود آورد. زایمان طبیعی به طور گسترده به عنوان شایع‌ترین عامل مستعد‌کننده بی‌اختیاری مدفوع در زنان است. زایمان واژینال ممکن است باعث اختلال اسفنکتر داخلی یا خارجی در مقعد یا آسیب‌هایی به اعصاب کف لگن شود.
• آسیب بافتی حین عمل جراحی مقعد: جراحی مقعد، مانند هموروئیدکتومی یا اسفنکتروتومی با آسیب اسفنکتر داخلی و فوریت و بی‌اختیاری دفع پس از آن در ارتباط است؛
• ناهنجاری‌های مادرزادی: اختلالاتی مانند اسپینا بیفیدا و میلومننگوسل با آسیب طناب نخاعی می‌تواند در بی‌اختیاری مدفوع نقش داشته باشد؛
• بیماری‌های مزمن: شرایط پزشکی که ممکن است به بی‌اختیاری مدفوع منجر شود شامل دیابت، اسکلروز، سکته و ضربه‌ی نخاعی و اختلالات سیستم عصبی است؛
• پرولاپس رکتوم: شرایط دیگری چون بیرون زدن بافت راست‌روده از مقعد یا همان بیرون زدگی مقعدی عملکرد مقعد را دچار اختلال می‌کند؛
• رکتوسل: پیش‌روی راست روده به داخل واژن می‌تواند به بی‌اختیاری مدفوع منجر شود؛
• اسهال: بیماری اسهال اغلب ناشی از یک عفونت روده‌ای یا سندرم روده تحریک پذیر است.
• بیماری التهابی روده: بیماری کرون یا کولیت و زخم مقعد فرد را در معرض بی‌اختیاری روده قرار می‌دهد. مشاهده شده که دیواره رکتوم می‌تواند در بیماران مبتلا به بیماری کرون سفت شود. در این بیماران، راست روده نمی‌تواند به اندازه‌ی لازم کشش داشته باشد و به همین خاطر احتمال نشت مدفوع وجود دارد؛
• آسیب تشعشع به رکتوم: ممکن است افراد مبتلا به سرطان، پس از پرتودرمانی دچار این عارضه شوند؛
• بیماری آلزایمر: بیماران مبتلا به آلزایمر در مراحل انتهایی بیماری خود ممکن است دچار بی‌اختیاری مدفوع ناشی از زوال عقلی شوند؛
• یبوست: اگر مدفوع جامد درون مقعد گیر کند، عضلات راست روده کشیده و ضعیف‌تر می‌شود و در هنگام وجود مدفوع آبکی درون کانال ممکن است توان نگهداری آن را نداشته باشد و در نتیجه مدفوع شل و آبکی و گاز روده از مقعد نشت کند. مدفوع متراکم در زمان ابتلا به یبوست شدید و اغلب در افراد مسن وجود می‌آید.
• سرطان مقعد: تومورهایی که در داخل رکتوم گسترش می‌یابند می‌توانند به بی‌اختیاری روده منجر شود.
• بواسیر: بواسیر می تواند در بسته شدن ناقص اسفنکتر مقعد نقش داشته باشد.
• مصرف طولانی مدت ملین: افرادی که برای مدت طولانی و بیش از حد از مسهل و ملین استفاده می‌کنند در معرض خطر بسیار بالاتری از ابتلا به بی‌اختیاری روده هستند.
• رابطه مقعدی: برقراری رابطه مقعدی که سبب آسیب به عضلات لگن میشود، از دیگر دلایل بی اختیاری مدفوع وگاز روده می شود.

علائم بی اختیاری مدفوع

به طور معمول نشت مدفوع در بزرگسالان به جزء در مدت زمان ابتلا به اسهال شدید اتفاق نمی‌افتد. افراد مبتلا به بی‌اختیاری مزمن و مکرر مدفوع ممکن است در طول روز بارها آن را تجربه کنند. علائم بی اختیاری مدفوع ممکن است از ناتوانی در کنترل دفع خود به خود گاز روده تا نشت مدفوع در طول فعالیت‌های روزانه یا فوریت در دفع مدفوع و بی‌اختیاری آن در مسیر رسیدن به سرویس بهداشتی متغیر باشد.
بی‌اختیاری مدفوع می‌تواند به صورت بی‌اختیاری فوریتی باشد، یعنی فرد قبل از رسیدن به سرویس بهداشتی دچار نشت مدفوع شود و یا بدون هیچ نشانه‌ای خود به خود اتفاق افتد.

علائم و نشانه‌هایی که ممکن است با بی‌اختیاری مدفوع همراه باشد شامل:

• درد شکم
• احساس تکرر مدفوع یا سندوم دامپینگ
• نفخ
• یبوست
• بی اختیاری در دفع گاز روده
• اسهال
• خارش مقعد
• بی اختیاری ادرار

در صورت نشت مقادیر زیادی از مدفوع و بی اختیاری در گاز روده، می‌توان با استفاده از یک کرم مرطوب‌کننده مانع تماس مستقیم بین پوست و مدفوع شد و از تحریک پوست جلوگیری کرد. پزشک می‌تواند یک داروی مناسب تجویز کند. البته باید قبل از استفاده از دارو برای درمان بی اختیاری مدفوع؛ از تمیزی و خشکی ناحیه‌ی مقعدی و اطراف آن مطمئن شد. استفاده از محصولات غیر دارویی مانند پودر تالک یا نشاسته‌ی ذرت نیز ممکن است به از بین بردن ناراحتی مقعد کمک کند. پوشیدن لباس زیر پنبه‌ای و لباس‌های گشاد و تعویض روزانه‌ی لباس زیر نیز در جلوگیری از آسیب پوستی بی‌تأثیر نیست.

نحوه تشخیص بیماری

پزشکان عواقب روانی و اجتماعی ناشی از بی‌اختیاری مدفوع را به خوبی درک می‌کنند پس از صحبت درباره‌ی آن با پزشک خود شرمسار نشوید. پزشک ممکن است با ارائه مراقبت‌های اولیه به شما کمک کند یا در صورت نیاز شما را به یک پزشک متخصص گوارش یا روده ارجاع دهد.
پزشک برای تشخیص نیاز به اطلاعات دقیقی از نوع و مدت بی‌اختیاری مدفوع، تعداد دفعات بی‌اختیاری، میزان تأثیر این اختلال در زندگی بیمار، سابقه آسیب بافتی در اعمال جراحی مقعدی و عوامل مرتبط با آن دارد. البته بیماران ممکن است خروج ترشحات مقعدی، چرک یا خون از مقعد را نیز با بی‌اختیاری مدفوع اشتباه بگیرند به همین جهت پاسخ‌های صحیح به پزشک می‌تواند به تشخیص درست مشکل کمک کند. از طرفی داروهای مصرفی و عادات غذایی بیمار نیز باید بررسی شود. همچنین اطلاعات دقیقی از سابقه‌ی زایمان و نوع آن در زنان را باید به دست آورد. زایمان و برش عمقی با افزایش خطر اختلال اسفنکتر مقعدی و آسیب اعصاب کف لگن همراه است.
پزشک در مورد نشانه ها و علائم بی اختیاری مدفوع فعلی شما سؤالاتی پرسیده و مقعد شما را معاینه‌ی ظاهری می‌کند. با معاینه‌ی انگشتی و تقاضای انقباض مقعد همزمان با معاینه میزان قدرت عضلانی مقعد بیمار را می‌سنجد.

آزمایش های مورد نیاز جهت تشخیص علت نشت مدفوع

بسته به علایم و شکایت‌های بیمار، ممکن است یک یا چند تست تخصصی‌تر برای شناسایی علت بی‌اختیاری انجام دهد. این تست‌ها شامل:
• آزمایش مدفوع: در صورت ابتلا به اسهال می‌تواند به تشخیص علت بیماری و نوع عفونت روده‌ای کمک کند؛
• آندوسکوپی: با کمک یک وسیله‌ی لوله‌ای شکل کوچک داخل مقعد را مشاهده می‌کند؛
• سونوگرافی مقعد: سونوگرافی آنورکتال با قرار دادن نوک پروب کوچک سونوگرافی درون راست‌روده انجام می‌شود و تصاویری تولید می‌کند که می‌تواند به شناسایی مشکلات موجود در دیواره مقعد و رکتوم کمک کند؛‌
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): اسکن MRI مشابه سونوگرافی می‌تواند تصاویری از عضلات مقعد و راست‌روده و بافت‌های اطراف آن را نشان دهد؛
• دفکوگرافی: با استفاده از وارد کردن باریم مایع با کمک یک لوله‌ی کوچک درون مقعد و سپس عکسبرداری با اشعه‌ی ایکس هنگام دفع آن برای بررسی عملکرد مقعد و راست روده در حین اجابت مزاج انجام می‌شود؛
• الکترومیوگرافی مقعد (EMG) : برای بررسی عملکرد اعصاب عضلات مقعد است که با کمک قرار دادن الکترودهای در عضلات اطراف مقعد آسیب عصبی را شناسایی می‌کند؛
• سیگموئیدوسکوپی: یک لوله طویل و باریک متصل به یک دوربین فیلمبرداری کوچک است که راست‌روده و رکتوم را بررسی می‌کند. این تست التهاب، تومورها و اختلال بافتی‌ منجر شونده به بی‌اختیاری مدفوع را شناسایی می‌کند.

درمان بی‌اختیاری مدفوع

خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم، روشهای مؤثری برای درمان بی‌اختیاری مدفوع در دسترس هستند. درمان بی‌اختیاری مدفوع می‌تواند منجر به بهبود و بازگرداندن کنترل روده شود. البته اغلب ممکن است بیش از یک روش درمانی برای کنترل بی اختیاری مدفوع لازم باشد. درمان غیرجراحی به عنوان درمان اولیه برای بی‌اختیاری مدفوع توصیه می‌شود. بسته به علت بی‌اختیاری مقعدی، درمان ممکن است شامل تغییر در رژیم غذایی، مصرف برخی داروها، تمرینات ویژه‌ی کمک‌کننده به کنترل روده و حتی عمل جراحی یا لیزر باشد. افراد می‌توانند با انجام هر یک اقدامات زیر به جلوگیری از بی‌اختیاری روده و کاهش شدت علائم آن کمک کنند که در ادامه هریک را بازگو کرده ایم.

پیشگیری از یبوست و اسهال

اگر بی‌اختیاری روده با یبوست مزمن یا اسهال همراه است با ورزش منظم، خوردن غذاهایی حاوی فیبر و مصرف حجم زیادی از مایعات می توان به کنترل آن و درنتیجه کاهش بی‌اختیاری‌های مقعدی کمک کرد. استفاده از مکمل‌های ملین مانند شیر منیزی که یک داروی یبوست مؤثر است، می‌تواند به بازگرداندن عملکرد مزاج طبیعی کمک کند.

در صورت ابتلا به اسهال شدید که فرد را در معرض بی‌اختیاری روده‌ای قرار می‌دهد؛ می‌توان با درمان به موقع اسهال و عفونت دستگاه گوارشی از حملات دفع غیر ارادی مدفوع جلوگیری کرد.

پرهیز از زور زدن حین اجابت مزاج

زور زدن و دفع مدفوع با فشار می‌تواند عضلات اسفنکتر مقعد را تضعیف کند و در طولانی مدت آن را در معرض خطر ابتلا به بی‌اختیاری روده قرار دهد.

رژیم غذایی

خوردن ۲۰ تا ۳۰ گرم مصرف غذا و رژیم پر فیبر در روز می‌تواند مدفوع را حجیم‌تر و کنترل آن را آسان‌تر کند. همچنین اجتناب از کافئین ممکن است به جلوگیری از اسهال کمک کند و نوشیدن چند لیوان آب بیشتر در هر روز می‌تواند از یبوست پیشگیری کند. کاهش مصرف غذاهایی مانند غذاهای ادویه‌دار، غذاهای چرب، گوشت و فرآورده‌های لبنی (به خصوص در صورت وجود اختلال عدم تحمل لاکتوز در فرد و محصولات حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی می‌تواند مانع اسهال و بدتر شدن بی‌اختیاری مدفوع فرد شود.

داروی بی اختیاری مدفوع

داروهای متعدد ضد اسهال (لوپرامید، لوموتیل، عوامل آنتی کولینرژیک، کلونیدین، متیل سلولز، آلوسترون) می‌توانند به طور مؤثر در درمان اسهال فعلی مؤثر باشند و می‌توانند به جامد شدن مدفوع مایع و آسان‌تر شدن کنترل دفع آن کمک کنند. داروهای ضد اسهال لوپرامید به ندرت می‌تواند عوارض جانبی دهد، ولی در صورت وقوع هر یک از عوارض جدی التهاب، تاول و قرمز شدن دهان، اندام تناسلی یا پوست، یبوست شدید، ورم صورت و لب‌ها، تورم گلو و معده باید فوری به پزشک مراجعه شود.
برای افراد مبتلا به علل خاص اسهال، مانند سندرم التهابی روده، داروهای دیگر نیز ممکن است کمک کند. برخی از داروهای درمان اسهال اثربخشی بهتری نسبت به سایرین دارند. در صورت استفاده از مسهل‌های حجم‌دهنده مصرف مایعات فراوان نباید فراموش شود.

تزریق دارویی مانند سیلیکون، کلاژن یا اسید هیالورونیک به عضلات دریچه‌ای مقعد ممکن است بی‌اختیاری‌های کانال مقعد را با تقویت عملکرد عضلانی بهبود بخشد.

تمرین و ورزش عضلات کف لگن

شروع یک برنامه‌ی منظم انقباض عضلات کف لگن برای کنترل جریان ادرار به تقویت عضلات لگن و کاهش بی‌اختیاری روده کمک می‌کند. اگر بی‌اختیاری مدفوع به دلیل عدم کنترل دریچه‌ی مقعد یا کاهش آگاهی از نیاز به اجابت مزاج باشد، انجام ورزش‌ها مخصوص توانمندی عضلات کف لگن از جمله ورزش کگل می‌تواند قدرت عضلات را بهبود بخشد.

این روش در مادران پس از زایمان به درمان بی‌اختیاری ادرار و روده کمک می‌کند. این ورزش‌ عضلاتی که تضعیف شده‌اند را تقویت می‌کند. بسیاری از زنان باید برای رسیدن به نتیجه‌ی مطلوب این ورزش را چندین بار در روز به مدت حدود دو ماه انجام دهند.از طرفی ورزش‌درمانی‌ای به نام بیوفیدبک نیز بسیار مؤثر است. بیوفیدبک با کمک قرار دادن پروب حساس به فشار در مقعد انجام می‌شود. این پروب قدرت عضلات دریچه‌ای مقعد را ثبت می‌کند. فرد می‌تواند انقباض عضلات را تمرین و چگونگی تقویت عضلات مقعد خود را یاد بگیرد. این ورزش‌ها می‌تواند عضلات کف لگن و رکتوم را تقویت کند و همچنین ممکن است به بهبود احساس رکتال کمک کند.

ادامه مطلب: تمرینات کگل

درمان بی اختیاری دفع گاز روده با تنظیم زمان اجابت مزاج

پزشک ممکن است توصیه کنند که یک تلاش آگاهانه برای داشتن حرکات روده‌ای بعد از غذا خوردن داشته باشید. این رفتار توانمندانه می‌تواند کمک کند تا فرد کنترل بیشتری بر احساس دفع مدفوع خود هنگام نیاز به دستشویی داشته باشد.
تنقیه روش کمکی است که به خارج کردن مدفوع متراکم درون مقعد با کمک یک لوله کوچکی که درون مقعد قرار داده شده انجام می‌شود، رکتوم را شست‌وشو داده و تخلیه می‌کند.
در صورت نامؤفق بودن اقدامات خودمراقبتی و درمان‌های دارویی ممکن است پزشک چاره‌ای جزء به کارگیری روش‌های تهاجمی مانند تحریک و تزریق یا اعمال جراحی نداشته باشد.

تحریک عصب خاجی

اعصاب خاجی از نخاع به سمت عضلات کف لگن کشیده می‌شوند. این اعصاب احساس رکتال و قدرت عضلات دریچه‌ای مقعد را تنظیم می‌کنند. در روش تحریک عصب خاجی عضلات توسط یک مولد پالس خارجی همانند یک ضربان ساز تحریک و در نتیجه انقباضات مقعد بیشتر می‌شود. با این روش درمانی علایم در طول دو الی سه هفته بهبود می‌بخشد، حتی ممکن است نیاز باشد تا یک مولد پالس دائمی در بدن فرد کاشته شود. این روش ممکن است در افراد مبتلا به بی‌اختیاری روده با علت آسیب عصبی مؤثر باشد.

درمان قطعی بی اختیاری مدفوع با جراحی

جراحی و درمان بی اختیاری مدفوع برای افرادی که به روش‌های درمانی غیر تهاجمی چون استفاده از داروی گیاهی برای بی اختیاری مدفوع پاسخ مثبتی نداده‌اند، توصیه می‌شود.

انواع جراحی عبارتند از:

• اسفنکتروپلاستی: یک روش جراحی برای ترمیم عضله‌ی دریچه‌ای مقعد آسیب دیده است که در بسیاری از افراد مبتلا به بی‌اختیاری مقعدی همراه با پارگی عضلات دریجه‌ی مقعد کاربرد دارد و ممکن است در زنان مبتلا به بی‌اختیاری مدفوع ناشی از آسیب مقعدی حین زایمان نیز استفاده شود؛
• کاشت کاف:جراح می‌تواند با قرار دادن کاف در اسفنکتر مقعد به جلوگیری از بی اختیاری مدفوع کمک کند؛
• گراسیلوپلاستی: روش جراحی دیگری است که جراح مقدار کمی از عضلات ران بیمار را به عنوان عضله‌ی مصنوعی در دریچه‌ی مقعد به کار می‌گیرد و جایگزین می‌کند؛
• کولوستومی: این روش آخرین خط درمانی بی‌اختیاری روده است. وقتی که فرد به هیچ یک از روش‌ها و جراحی‌ها پاسخ مؤثری ندهد این روش را به کار می‌گیرند. در این جراحی با تغییر مسیر روده بزرگ و ایجاد سوراخی در پوست شکم جریان مدفوع را به کیسه‌ای قابل تعویض روی شکم منتقل می‌کنند.

سوالات متداول