زخم مقعد نشانه چیست؟ علت و روش درمان زخم+پماد

زخم ایجاد شده درون دیواره‌ها و خروجی مقعد می‌تواند علت‌های بسیاری داشته باشد که با توجه به مکانیزم به وجود آورنده‌ی زخم، بیماری و مشکلات متفاوتی برای فرد به وجود می‌آید. در ادامه به بحث در مورد هر یک از انواع زخم مقعدی می‌پردازیم.

زخم مقعد چیست؟

به طور کلی بروز هرگونه زخم یا عارضه در ناحیه مقعد در افراد زخم مقعد تلقی می گردد. زخم مقعد دراثر عوامل متعدد و در انواع مختلفی در بیماران به چشم می خورد. زخم مقعد منفرد، زخم ناشی از شقاق از اصلی ترین این عارضه هستند. این زخم ها معمولا با علائمی چون خونریزی مقعدی، درد، سوزش، التهاب و قرمزی ناحیه شناخته می شوند. در ادامه با انواع زخم مقعدی آشنا خواهیم شد.

مطالعه بیشتر: شقاق چیست

علت زخم مقعدی

شکاف یا زخم مقعدی اولیه از یک آسیب مستقیم درون کانال مقعد ایجاد می‌شود و گاهی اوقات با عبور یک مدفوع بزرگ و سخت یا اسهال شدید اتفاق می‌افتد. ولی زخم یا شکاف ثانویه می‌تواند از بیماری‌های زمینه‌ای مانند التهاب دیواره‌ی پوششی مقعد (پروکتیت)، بیماری التهابی روده (بیماری کرون، کولیت اولسراتیو)، لوسمی یا سرطان نشأت بگیرد.
شقاق مقعد همچنین ممکن است با رژیم غذایی کم فیبر از طریق تشدید یبوست، اختلالات فیزیکی (هیپرتروفی) در اسفنکتر مقعد داخلی و مقاربت جنسی مقعدی مرتبط باشد. همچنین وارد کردن هر جسم خارجی درون مقعد هم می‌تواند باعث ایجاد شکاف و زخم در آن شود.
حدود ۹۰ درصد از شقاق‌های مقعدی در قسمت عقبی دیواره‌ی مقعد و درست در خط وسط آن از دریچه‌ی مقعد به سمت کانال ایجاد می‌شوند. پارگی دیواره‌ی جلویی مقعد در زنان شایع‌تر است و معمولاً ده درصد شکاف‌های جلویی در آن‌ها به دلیل زایمان رخ می‌دهد.

نحوه تشخیص زخم مقعد

شکایت‌های شایع بیماران از درد تیز ناحیه‌ی مقعد حین و پس از دفع مدفوع و خارش و سوزش مقعد ، خون قرمز روشن بر روی دستمال توالت یا کف سرویس بهداشتی (در ۷۰ درصد موارد) می‌تواند به خوبی پزشک را به وجود یک زخم شقاق مقعدی مشکوک کند. گاهی اوقات یک برجستگی از بافت پوست بر روی خروجی مقعد مشاهده خواهد شد که نشانه‌ی شقاق مقعد است. اما ممکن است به دلیل شباهت با برجستگی‌های هموروئیدی نیز اشتباه تشخیص داده شود.
گاهی برای تشخیص زخم شقاق مقعد نیاز به استفاده از وسایلی مانند آنوسکوپ است. تست های آزمایشگاهی معمولاً برای زخم شقاق مقعد معمولی در خط وسط کانال مقعد لازم نیست. شکاف‌های غیر معمول با اشکال عجیب و غریب و خارج از خط وسط نیاز به علت‌سنجی دقیق‌تر با کمک انواع آزمایش‌های بالینی ویروس نقص ایمنی اکتسابی، عفونت، آلودگی مدفوعی و سرطان دارد.

درمان زخم مقعد

شکاف و زخم ایجاد شده اگر در مراحل اولیه ایجاد باشد می‌توان آن را با روشهای خانگی و دارویی چون استفاده از پماد، حمام نشسته‌ی آب گرم، رژیم غذایی حاوی فیبر فراوان و افزایش مصرف مایعات و نرم‌کننده‌های مدفوع (اگر یبوست وجود داشته باشد) طی چهار تا شش هفته درمان کرد و التیام بخشید.

امروزه‌ درمان‌های دیگری چون تزریق سم بوتولینوم و فلج عضلات به منظور کاهش گرفتگی عضله‌ی دریچه‌ای مقعد و پماد نیتروگلیسیرین که در خونرسانی بهتر نقش دارد، در موارد شدیدتر زخم شقاق مقعدی به کار گرفته می‌شود. باید در نظر داشت که هنوز مصرف این نوع پماد به دلیل وجود عوارض جانبی ناخوشایندی چون سردرد و سرگیجه بحث بر انگیز هستند. البته داروهای کم‌عارضه‌تری چون داروهای دسته‌ی مسدود‌کننده کانال کلسیم و پمادهای بی‌حسی نیز در کاهش علایم و بهبود فرد بی‌تأثیر نخواهند بود.
وقتی درمان‌های دارویی نتیجه‌بخش نباشد پزشک چاره‌ای جز انجام جراحی‌هایی تهاجمی به منظور برداشت زخم یا برداشت قسمتی از عضله‌ی دریچه‌ای مقعد نخواهد داشت. البته در کنار درمان علامتی نباید درمان علل زمینه‌ای شقاق مقعد را نادیده گرفت.

• جراحی پرولاپس رکتوم: در صورت وجود بیرون‌زدگی راست‌روده از مقعد پزشک با کمک رکتوسکوپی جراحی را انجام می‌دهد و بخش بیرون‌زده و درحال آسیب را حذف یا ترمیم می‌کند.
• جراحی زخم: ممکن است فقط ناحیه‌ی زخم ایجاد شده در رکتوم را برداشته و محل آن را ترمیم کند. با این حال ممکن است پس از جراحی زخم مقعد عود کند.
• جراحی برای برداشتن زخم و ناحیه: جراحی برداشتن راست روده یک گزینه‌ی درمانی برای افرادی است که دارای علایم و نشانه‌های شدید هستند که از درمان‌های دیگر نتیجه نگرفته‌اند. جراح ممکن است مسیر روده بزرگ را به شکم باز کند (کولوستومی) و آن را به یک کیسه جمع‌آوری مدفوع وصل کند.

عوارض ناشی از جراحی زخم رکتوم ممکن است شامل خونریزی بیش از حد رکتوم، اختلال شدید عملکرد روده، تشکیل آبسه مقعد، تشکیل سوراخ در دیواره‌ی روده در زیر زخم و عفونت جراحی باشد. درمان‌های خود مراقبتی، محدودیت در زندگی و فعالیت روزانه‌ی فرد ایجاد نخواهد کرد اما در صورت جراحی زخم مقعد ممکن است فرد مجبور به ترک کارهای سنگین فیزیکی تا بهبودی کامل شود و در صورت بازگشت به محل کار باید دسترسی آسان به امکانات سرویس بهداشتی در صورت کولوستومی داشته باشد.

اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقاله‌های مرتبط با درمان شقاق یا فیشر مقعد.

انواع زخم مقعدی

مقعد نیز مثل هر جای دیگری از بدن ممکن است دچار زخم و التهاب شود، با این تفاوت که تمام زخم‌های درون رکتوم و مقعد ممکن است بدون درد و سوزش بوده و علائم ابتدایی را از خود نشان ندهد. این زخم در اثر عوامل متعدد پدید می آید که علتها و علائم آن متفاوت هستند؛ همچنین می توان گفت زخم مقعد دارای انواع مختلف می باشد که برخی از آنها عبارت اند از:

زخم مقعدی ناشی از شقاق

شقاق مقعد و زخم مقعد دردناک ناشی از آن به صورت یک ترک یا پارگی و زخم خطی در غشای مخاطی از اسفنکتر مقعد به سمت کانال و اطراف مقعد گسترش می‌یابد.زخم ناشی از شقاق مقعد ممکن است منجر به مرگ بافت داخل مقعدی (نکروز) و پوسته‌ریزی بافت آسیب دیده‌ی درون مقعد شود. شقاق‌های عمیق مربوط به اسفنکتر داخلی مقعد (در نتیجه زخم داخل مقعدی) می شوند.
گاهی اوقات ترک ناشی از شقاق مقعد در مراحل ابتدایی ایجاد نسبتاً جزئی است و قبل از عمقی شدن و درگیر کردن لایه‌های زیرین دیواره‌ی مقعد خود به خود با طی چند هفته رعایت اصول بهداشتی و تغذیه‌ای بهبود می‌یابد. اما در برخی از موارد، بیماری به تدریج بدتر خواهد شد و نه تنها با تهاجم به عمق لایه‌های زیرین آسیب بیشتری به بافت پوششی مقعد می‌رساند، بلکه با ایجاد گرفتگی دردناک در اسفنکتر مقعد منجر به کاهش جریان خون (ایسکمی) به منطقه آسیب دیده خواهد شد. کم شدن جریان خون در زخم ایجاد شده می‌تواند بهبود آن را به تأخیر بیاندازد.
با پیشرفت بیماری شقاق مقعد و مزمن شدن آن اوضاع کمی بدتر خواهد شد. زیرا بیمار وارد یک سیکل معیوب خواهد شد، بدین صورت که از ترس درد مقعد شدید هنگام عبور مدفوع از روی زخم، از رفتن به دستشویی خودداری می‌کند و با به تأخیر انداختن اجابت مزاج خود باعث تشدید یبوست می‌شود. هر بار عبور مدفوع سفت از روی زخم مقعد آن را خراشیده و بدتر خواهد کرد.
شقاق مقعد با احتمال بیشتری در افراد جوان و میانسال و هر دو جنس رخ می‌دهد. زنانی که سابقه‌ی زایمان طبیعی داشته‌اند به دلیل زور زدن بیش از حد در زایمان‌های سخت، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم شقاق مقعد هستند.

بیشتذ بخوانید: علت درد مقعد چیست؟

زخم مقعد منفرد

سندرم زخم مقعد منفرد بیماری است که هم‌ زمان با ایجاد و گسترش یک یا چند زخم باز یا قرمز در راست روده رخ می‌دهد. رکتوم یک لوله عضلانی است که در پایان به مقعد متصل است. سندرم زخم مقعد منفرد یک اختلال نادر است که لزوماً به یک زخم ختم نمی‌شود و ممکن است قسمت‌های مختلف راست‌روده را مبتلا کند. این بیماری اغلب در افراد مبتلا به یبوست مزمن ایجاد می‌شود. این زخم می‌تواند منجر به خونریزی مقعدی در حین زور زدن و هنگام دفع مدفوع شود.

برخی علائم و عوارض سندرم زخم مقعد عبارتند از:

• یبوست
• اسهال
• خونریزی از رکتوم
• زور زدن در هنگام دفع با وجود خروج مقدار کمی مدفوع
• گرفتگی عضلات شکم
• گرفتگی عضلانی دردناک مقعد
• درد یا احساس پری در لگن
• احساس دفع ناکامل مدفوع
• خروج ترشحات مخاطی راست روده
• بی‌اختیاری مدفوع
• درد مقعد

بیشتر بخوانید: ترشح مقعدی

با این حال، برخی از افراد مبتلا به سندرم زخم رکتوم منفرد ممکن است هیچ علایمی را تجربه نکنند و در حدود یک چهارم از تمام افراد مبتلا به زخم رکتوم بدون علامت هستند.

علت زخم مقعد منفرد

پزشکان معتقدند فشار یا آسیب به مقعد ممکن است باعث تشکیل زخم درون آن شود. نمونه‌هایی از شرایطی که می‌تواند به راست روده آسیب برساند عبارتند از:

• یبوست یا مدفوع متراکم؛
• زور زدن در هنگام دفع مدفوع؛
• پرولاپس رکتوم (هنگامی بیرون زدن راست روده از مقعد ایجاد می‌شود)؛
• انقباض و ناهماهنگی عضلات کف لگن (باعث کندی خونرسانی به رکتوم می‌شود)؛
• تلاش برای خروج دستی مدفوع متراکم؛
• نزدیکی یا داشتن رابطه مقعدی؛
• درهم فرو رفتگی روده‌ها.

نحوه تشخیص زخم مقعد منفرد

در صورت بروز هر یک از نشانه‌ها باید به پزشک مراجعه شود تا علت آن مشخص و اقدام درمانی لازم صورت گیرد. زیرا بسیاری از بیماری‌های مقعدی و شرایط دیگر ممکن است علایم شبیه به این سندرم ایجاد کند. در صورت شک به وجود زخم مقعدی ممکن است نیاز باشد تا به یک پزشک متخصص گوارش مراجعه شود. پزشک برای تشخیص قطعی نیاز به معاینه و آزمایش‌های تشخیصی دارد.

برخی آزمایش ها و روش‌های تشخیصی مورد نیازبرای تشخیص تشخیص زخم مقعد عبارتند از:

• معاینه‌ی انگشتی مقعد: پزشک با یک انگشت پوشیده شده با دستکش به آرامی درون مقعد فرد را لمس می‌کند تا درد یا خونریزی ناحیه‌ی خاص یا وجود یک توده‌ی برجسته یا سفت درون مقعد را تشخیص دهد؛
• سیگموئیدوسکوپی: در طول این آزمون، پزشک یک لوله قابل انعطاف با یک لنز مجهز را از طریق مقعد وارد می‌کند تا بتواند راست روده و قسمت از روده‌ی بزرگ را بررسی کند. اگر در این حین یک ضایعه دیده شود، می‌تواند یک نمونه از بافت (بیوپسی) برای آزمایش بردارد. ۵۷ درصد زخم‌های باز با این روش رویت می‌شوند؛
• سونوگرافی: سونوگرافی یک تکنیک تصویربرداری با کمک امواج صوتی برای ایجاد تصاویر است. پزشک ممکن است سونوگرافی را برای کمک به افتراق سندرم زخم مقعد از شرایط دیگر توصیه کند؛
• دفکوگرافی: یک روش تشخیص اصلاح شده است که در آن ابتدا یک خمیر نرم باریمی را وارد مقعد کرده سپس هنگام دفع آن، اجابت مزاج فرد تحت عکسبرداری با اشعه ایکس قرار می‌گیرد تا پرولاپس احتمالی یا مشکلات عملکرد و ناهماهنگی عضلات را نشان دهد.

درمان زخم مقعد منفرد

درمان سندرم زخم مقعد منفرد تا حد زیادی بستگی به شدت وضعیت بیمار دارد. افراد مبتلا به علایم و نشانه‌های خفیف ممکن است از طریق تغییر در شیوه‌ی زندگی خود بهبود نسبی پیدا کنند، در حالی‌که بیماران دارای علایم و نشانه‌های بیشتر و شدیدتر ممکن است نیاز به درمان داشته باشند. در مراحل ابتدایی بیماری با تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی از جمله افزایش فیبر موجود در مواد غذایی تا ۲۰ الی ۳۵ گرم روزانه (برای حجیم کردن مدفوع و دفع آسان‌تر آن) و مصرف مایعات فراوان می‌توان بیماری را کنترل کرد. بهترین منابع فیبر میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس دار است. خوردن میوه ها و سبزیجات با پوست بیشتر از آب میوه توصیه می‌شود.

گندم و جو نیز به عنوان منابع غنی فیبر عالی هستند. نوشیدن آب و دیگر مایعات فاقد کافئین در طول روز به میزان کافی به نرم شدن مدفوع کمک می‌کند. با مصرف آب آلو و سایر نوشیدنی‌ها به مصرف مایعات خود تنوع دهید. از طرفی استفاده از نرم‌کننده‌های مدفوع و مسهل‌های حجم دهنده نیز می تواند با جذب آب به نرم شدن مدفوع و سهولت اجابت مزاج بدن اعمال زور و فشار کمک کند.
افرادی که به اشتباه به زور زدن هنگام دفع مدفوع عادت کرده‌اند نیز باید با یادگیری شل کردن عضلات کف لگن حین اجابت مزاج این عادت غلط خود را ترک کنند.

زخم سیفلیس مقعد

سیفلیس یک بیماری مقاربتی ناشی از باکتری ترپونما پالیدوم است که در صورت عدم درمان کامل و به موقع می‌تواند عوارض طولانی‌مدتی بر جا بگذارد. علایم بیماری سیفلیس در بزرگسالان به سه مرحله‌ی اولیه، ثانویه و ثالثیه (نهفته) تقسیم می‌شود. این بیماری می‌تواند از طریق تماس مستقیم پوستی با یک زخم سیفلیس در محدوده‌ی واژن، مقعد و حتی با رابطه جنسی دهانی منتقل شود. زخم ناشی از سیفلیس را می توان در آلت تناسلی مرد، مهبل، دهان و لب‌ها و حتی مقعد رویت کرد.
زخم مقعد سیفلیس بدون درد است و برای اولین بار ممکن است با زخم ناشی از فرو رفتن مو در پوست یا یک خراش سطحی ناخن اشتباه شود. با ظاهر شدن بثورات بدون خارش بر روی کف دست و پاها و سایر نقاط بدن در مرحله‌ی دوم سیفلیس می‌توان به علت زخم مقعدی ایجاد شده در مرحله‌ی اول بیماری شک کرد. سیفلیس همچنین می‌تواند بر چشم تأثیر بگذارد و حتی منجر به کوری دائمی فرد شود که سیفلیس چشم نام دارد. زنان بارداری که به زخم‌های سیفلیسی از جمله مقعدی مبتلا هستند، آگاه باشند که احتمال انتقال بیماری به فرزندشان حین زایمان وجود دارد. هر چند این بیماری طی بارداری نیز اثرات نامطلوبی چون کاهش وزن‌گیری جنین و حتی مرده‌ زایی در پی خواهد شد.

بیشتر بخوانید: سیفلیس چیست؟

تشخیص و درمان زخم سیفلیس مقعد

اگر در مرحله‌ی اولیه‌ی بیماری و با شکایت از زخم مقعد بدون درد به پزشک مراجعه شود که احتمال آن ضعیف است، پزشک می‌تواند با مشاهده‌ی زخم ناحیه‌ی مقعد به سیفلیس شک کند و با انجام یک آزمایش خون از تشخیص خود مطمئن شود. اما در مرحله‌ی بعدی که فرد بدون هیج شکایتی از زخم مقعد و سایر نواحی و با ضعف و بی‌حالی و تب مراجعه می‌کند، وجود راش پوستی یک نشانه برای بررسی سیفلیس خواهد بود اما در برخی موارد این نشانه نیز نادیده گرفته خواهد شد و پزشک بدون تشخیص صحیح بیماری را با یک آنفولانزا یا سرماخوردگی اشتباه گرفته و بیمار را نادرست درمان می‌کند. در موارد دیگر با مثبت شدن جواب آزمایش سیفلیس بیمار درمان مناسب با توجه به مرحله‌ی بیماری آغاز می‌شود.
برای از بین بردن زخم ناشی از سیفلیس باید عامل به وجود آورنده‌ی یعنی باکتری ترپونما پالادیوم را از بین برد. هیچ روش و داروی خانگی مؤثر برای درمان این بیماری وجود ندارد. درمان این بیماری در مراحل اولیه آسان خواهد بود. تجویز آنتی‌بیوتیک قوی از جمله پنی‌سیلین می‌تواند با کشتن باکتری سیفلیس از آسیب‌های بیشتر آن جلوگیری کرده و بیماری را سرکوب کند.

تنها راه جلوگیری از ابتلا به سیفلیس و زخم ناشی از آن رعایت نکاتی در رفتار جنسی است. افراد فعال از نظر جنسی حتماً باید این توصیه‌ها را در روابط جنسی خود برای کاهش احتمال ابتلا به سیفلیس در نظر بگیرند شامل:

• برقراری رابطه‌ی جنسی با فردی که از مبتلا نبودن او به بیماری‌های مقاربتی با تست آزمایشگاهی مطمئن هستند؛
• استفاده از کاندوم حین رابطه‌ی جنسی هر چند کاندوم سایر نقاط دارای زخم سیفیلیس مانند مقعد را پوشش نمی‌دهد.

سوالات متداول