فیستول مقعد چیست؟ و علل ایجاد انواع این بیماری دردناک
به صورت کلی فیستول در نتیجه‌ی یک اتصال غیر نرمال میان دو ارگان یا دو سطح و بافت بدن به وجود می‌آید. در فیستول مقعد این اتصال بین دیواره‌ی مخاطی درون کانال مقعد و پوست نزدیک مقعد ایجاد می‌شود که به شکل یک تونل کوچک باریک غیر طبیعی در پایان راست روده ظاهر خواهد شد که به سطح خارجی پوست باز می‌شود.
برای درک بهتر فیستول مقعدی آشنایی با حالت طبیعی کانال مقعد لازم است. کانال مقعد در پایانی‌ترین مسیر دستگاه گوارش در حد فاصل دو دریچه‌ی حلقه مانند عضلانی به نام دریچه‌ی داخلی و خارجی مقعد قرار گرفته است. دریچه‌ی داخلی از جنس عضلات صاف و غیر ارادی و دریچه‌ی خارجی از عضلات اسکلتی و تحت کنترل ارادی تشکیل شده است. این دو عضله با هم می‌توانند کانال مقعد را حمایت کنند. ما بین این دو دریچه، غددی قرار گرفته است که غددی مقعدی نام دارند و ترشحات خود را به درون کانال مقعد تخلیه می‌کنند. در صورتی که خروجی یکی از این غدد مسدود شود منجر به عفونت و چرک خواهد شد.
در نهایت فیستول مقعدی در نتیجه این عفونت در نزدیکی مقعد و تجمع چرک در بافت نزدیک آن ایجاد می‌شود. چرک می‌تواند یک کانال کوچک در پشت سر خود بر جای بگذارد و به سطح پوست گسترش یابد. فیستول مقعد در افرادی با سابقه‌ی آبسه مقعدی که به درستی بهبود نیافته است، رخ می‌دهد. چرک و حتی ترشحات مدفوعی نیز می‌توانند از این کانال کوچک خارج و در سطح پوست رویت شوند. عفونت ناشی از آبسه می‌تواند در کل بدن نیز پخش شود.
انواع فیستول مقعد چیست؟
فیستول مقعد بر اساس سادگی یا پیچیده بودن و محل قرارگیری و نزدیکی آن به محل دریچه‌های کانال مقعد به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. پنج دسته‌ی آن شامل:
فیستول اکسترا اسفنکتریک (Extrasphincteric ): از راست روده (قسمتی از روده‌ی بزرگ) آغاز و به سمت پایین کشیده شده و از طریق عضله‌ی لواتور آنی کف لگن به پوست اطراف مقعد باز می‌شود. توجه داشته باشید که این نوع فیستول از خطوط دندانه دار (که غدد مقعد در آن قرار دارد) به وجود می‌آید که می‌تواند از بیماری کرون یا یک فرآیند التهابی مانند آپاندیس و یا آبسه ناشی شود.
فیستول سوپر اسفنکتریک ( Suprasphincteric ): از بین عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی آغاز شده و به سمت بالا گسترش می‌یابد و از عضلات پوبورکتالیس عبور کرده و در حدود یک اینچی خروجی مقعد به پوست باز می‌شود. این فیستول ۲۰ درصد شیوع دارد.
فیستول ترانس اسفنکتریک ( Transphincteric ): بین عضلات دریچه‌ی داخلی و خارجی و یا پشت مقعد شروع، از عضله‌ی اسفنکتر خارجی عبور کرده و در فاصله‌‌ی یک اینچی و یا دورتر از پوست اطراف مقعد خارج می‌شود. این فیستول با شیوع ۲۰ الی ۲۵ درصد به دلیل شکل ظاهری آن که ممکن است شبیه ‘U’ باشد، گاهی اوقات فیستول نعل اسبی نامیده می‌شود.
فیستول اینتر اسفنکتریک ( Intersphincteric ): از بین عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی آغاز شده و با عبور از عضله اسفنکتر داخلی از قسمت بسیار نزدیک به مقعد خارج می‌شود. شایع‌ترین نوع فیستول مقعدی با شیوع ۵۵ تا ۷۰ درصد است.
فیستول زیرمخاطی: این فیستول به صورت سطحی از زیر مخاط عبور می‌کند.
این کانال می‌تواند باعث بروز علائم ناخوشایند مانند ناراحتی و سوزش پوست، درد، التهاب و همچنین در برخی از بیماران علایم دیگری چون خونریزی و ترشح در هنگام عبور مدفوع شود. بسته به علت این بیماری و عوامل دیگر ممکن است فیستول با علائم متفاوتی خود را نشان دهد. به دلیل شدت آسیب معمولاً راهی جز جراحی برای درمان فیستول و ترمیم آن پس از مقابله با عفونت ناحیه وجود ندارد.
علل ایجاد فیستول مقعد
معمولاً فیستول مقعد به دنبال یک آبسه مقعدی به وجود می‌آید که بسیار دردناک است. آبسه به دلیل انسداد یکی از غدد درون راست روده ایجاد می‌شود سپس چرک ناشی از آن در بافت‌ها به پدید آمدن یک فیستول مقعدی کمک می‌کند. تخمین زده شده که بین هر چهار فردی که دچار آبسه مقعدی می‌شوند دو مورد به فیستول ختم خواهد شد. درمان آبسه معمولاً ساده است که با یک برش پوستی روی آبسه و تخلیه چرک آن انجام می‌شود. تخلیه آبسه می‌تواند در مطب پزشک یا کلینیک تحت بی‌حسی موضعی انجام شود. اغلب موارد در صورتی که آبسه خود‌به‌خود تخلیه شود و به صورت کامل بهبود نیابد، فیستول اتفاق می‌افتد. پس دلایل این بیماری به ترتیب عبارت است از:
-
- آبسه مقعدی: فیستول ناشی از آبسه معمولاً دارای علائم کلی عفونت در بدن فرد است که در اغلب موارد تکرار می‌شود، این علائم شامل تب، خستگی، احساس ناخوشی و تورم اطراف دهانه‌ی مقعد است.
از طرفی نادرترین دلایل ایجاد فیستول مقعد که ممکن است ناشی از یک بیماری مزمن در فرد باشد، عبارتند از:
- بیماری کرون: یک بیماری طولانی‌مدت که در آن دستگاه و لوله‌های گوارشی ملتهب می‌شوند. در صورتی که علت فیستول این بیماری باشد خود را با نشانه‌های متفاوتی نشان خواهد داد که در تشخیص کمک‌کننده خواهد بود. بیماری کرون در ۲۵ درصد موارد فیستول مقعدی نقش دارد که دارای علایمی از جمله درد شکم، اسهال، از دست دادن اشتها، کاهش وزن، تهوع و استفراغ است؛
- دیورتیکولیت: عفونت کیسه‌های کوچک است که در روده بزرگ قرار گرفته است؛
- هیدر آدنیت چرکی: یک بیماری پوستی مزمن است که در آن غدد عرق دچار عفونت شده و باعث ایجاد آبسه و زخم می‌شود، در صورتی‌که این بیماری غدد درون مقعد را درگیر کند به صورت سطحی یا عمقی باعث عفونت و بروز فیستول می‌شود؛
- عوارض جراحی در نزدیکی مقعد: فیستول مقعد می تواند بعد از عمل جراحی تخلیه‌ی آبسه مقعد رخ دهد، آسیب بافتی ناشی از جراحی‌های مقعدی یا زایمان سخت نیز می‌تواند باعث تغییر شکل سلولی و ایجاد فیستول مقعدی شود.؛
- ابتلا به سل: سل یک عفونت باکتریایی است که اغلب ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند در هر نقطه از بدن رخ از جمله راست روده رخ دهد و باعث آبسه مقعد و فیستول آن شود؛
- بیماری‌های جنسی نظیر کلامیدیا یا سیفلیس: برخی از عفونت‌های منتقله از راه جنسی نیز احتمال ایجاد فیستول مقعد را افزایش می‌دهد؛
- HIV : با کاهش سطح ایمنی بدن فرد را در معرض ابتلا به عفونت قرار می‌دهد و بدین ترتیب شرایط را برای ایجاد فیستول مقعد مساعد می‌کند؛
- سرطان: در سرطان رکتوم احتمال تغییر شکل سلولی و ایجاد تومور در قسمت انتهایی روده بزرگ، یعنی جایی که مدفوع قبل از دفع ذخیره می‌شود وجود دارد که زمینه‌ساز فیستول مقعدی شود؛
- زخم ناشی از ضربه: ضربه و تروما می‌تواند با ایجاد تغییر شکل سلولی و ایجاد زخم و آسیب بافتی شرایط را برای ایجاد فیستول مقعد مهیا کند؛
