به طور کلی، بی اختیاری مدفوع عارضه ای است که کیفیت زندگی فرد را تحت آسیب قرار میدهد. بی اختیاری مدفوع یکی از شرایط روانی و اجتماعی ناتوانکننده در یک فرد سالم است که میتواند به انزوای اجتماعی، از دست دادن عزت نفس و اعتماد به نفس و حتی افسردگی منجر شود. در این مطلب به طور کامل درباره علتها، علائم و نحوه تشخیص و درمان بی اختیاری مدفوع در زنان و مردان پرداخته ایم؛ با ما همراه باشید.
بیاختیاری مدفوع یا ناتوانی در کنترل اجابت مزاج باعث نشت غیر منتظره مدفوع از رکتوم میشود. این اختلال بیاختیاری مقعد یا روده نیز که از دسته بیماری های مقعدی می باشد، نامیده میشود. بیاختیاری مدفوع سندرمی است که به از دست دادن ناخواسته مدفوع جامد یا مایع منجر میشود. تعاریف بسیاری از بیاختیاری مدفوع وجود دارد و بیاختیاری روده میتواند از نشت گاه به گاهی مقدار کمی مدفوع در حین عبور گاز روده تا از دست دادن کامل کنترل روده متغیر باشد. توانایی نگهداری مدفوع و گاز روده نیاز به عملکرد طبیعی و صحیح سیستم عصبی مقعد دارد.
دو گروه از عضلات یعنی عضلات دریچهای بیرونی (اسفنکتر مقعد خارجی) و عضلات دریچهای درونی (اسفنکتر مقعد داخلی) در دیواره مقعد و رکتوم مسئول دفع و نگه داشتن مدفوع درون آن هستند. در حالت عادی فرد توانایی درک وجود مدفوع و پری رکتوم را دارد و بدین طریق میتواند زمان نیاز به اجابت مزاج را حس کند. البته فرد باید از نظر روانی نیز به این حس عادت کرده و به آن توجه کند.
افراد مبتلا به این مشکل به دلیل ترس از آبرو ریزی از فعالیتهای اجتماعی خود کناره میگیرند. متأسفانه بیاختیاری مدفوع بیماری رایجی است که در افراد مسن و زنان شایعتر و دو برابر مردان است. با این حال، بسیاری از مردم دوست ندارند که در مورد بیاختیاری مدفوع خود صحبت کنند و میپندارند که این مشکل نادر است و هر کسی به آن مبتلا نخواهد شد. عملکرد روده با عوامل متعدد از جمله فشار دریچهی مقعدی، احساس پری رکتوم، زمان جریان مدفوع در روده و حجم و قوام مدفوع کنترل میشود. علاوه بر این، عملکرد شناختی کافی و توانایی تشخیص زمان مناسب نیاز به سرویس بهداشتی در آن مؤثر است. اگر هر یک از این عوامل به خطر افتد، بیاختیاری میتواند رخ دهد.
با این حال علت نشت مدفوع بعد از اجابت مزاج می تواند ناشی از بیماری هایی مانند بواسیر یا هموروئید ، فیستول ، پرولاپس رکتوم، بیماری التهابی روده و عفونت انگلی باشد. تشخیص نوع بیاختیاری مدفوع در درمان آن میتواند بسیار کمککننده و مؤثر باشد.
به محض هضم مواد غذایی مصرفی، مواد زائد باقی مانده به سمت راست روده و بخش نهایی رودهی بزرگ یعنی رکتوم حرکت میکنند، رکتوم لوله باریک رودهای است که به مقعد ختم میشود. این ناحیه مرکز ذخیرهسازی موقت مدفوع است که با پر شدن آن و تحریک گیرندههای عصبی دیوارهی رکتوم، فرد احساس دفع و نیاز به اجابت مزاج میکند. در صورت عدم پاسخ به این احساس مدفوع آب بیشتری را از دست میدهد و سفت و خشک میشود.
برای ورود مدفوع به درون کانال مقعد باید از دریچهی درونی که غیر ارادی است عبور کند، سپس برای خروج کامل نیاز به عبور از دریچهی خروجی مقعد دارد که به صورت ارادی کار میکند. وقتی این فرایند به هر دلیلی دچار اختلال شود، فرد دچار بی اختیاری مدفوع می شود.
بیاختیاری مدفوع و بی اختیاری گاز روده میتواند علتهای بسیاری داشته باشد و از یک یا ترکیبی از چند عامل ناشی شود. بی اختیاری مدفوع معمولاً با تغییر در اجابت مزاج (به طور کلی اسهال و یبوست) و شرایطی که توانایی مقعد در نگه داشتن مدفوع را تحت تأثیر قرار میدهد، ایجاد میگردد.
برخی از دلایل و علت بی اختیاری مدفوع و یا حتی علت نشت مدفوع بعد از اجابت مزاج عبارت اند از:
به طور معمول نشت مدفوع در بزرگسالان به جزء در مدت زمان ابتلا به اسهال شدید اتفاق نمیافتد. افراد مبتلا به بیاختیاری مزمن و مکرر مدفوع ممکن است در طول روز بارها آن را تجربه کنند. علائم بی اختیاری مدفوع ممکن است از ناتوانی در کنترل دفع خود به خود گاز روده تا نشت مدفوع در طول فعالیتهای روزانه یا فوریت در دفع مدفوع و بیاختیاری آن در مسیر رسیدن به سرویس بهداشتی متغیر باشد.
بیاختیاری مدفوع میتواند به صورت بیاختیاری فوریتی باشد، یعنی فرد قبل از رسیدن به سرویس بهداشتی دچار نشت مدفوع شود و یا بدون هیچ نشانهای خود به خود اتفاق افتد.
علائم و نشانههایی که ممکن است با بیاختیاری مدفوع همراه باشد شامل:
در صورت نشت مقادیر زیادی از مدفوع و بی اختیاری در گاز روده، میتوان با استفاده از یک کرم مرطوبکننده مانع تماس مستقیم بین پوست و مدفوع شد و از تحریک پوست جلوگیری کرد. پزشک میتواند یک داروی مناسب تجویز کند. البته باید قبل از استفاده از دارو برای درمان بی اختیاری مدفوع؛ از تمیزی و خشکی ناحیهی مقعدی و اطراف آن مطمئن شد. استفاده از محصولات غیر دارویی مانند پودر تالک یا نشاستهی ذرت نیز ممکن است به از بین بردن ناراحتی مقعد کمک کند. پوشیدن لباس زیر پنبهای و لباسهای گشاد و تعویض روزانهی لباس زیر نیز در جلوگیری از آسیب پوستی بیتأثیر نیست.
پزشکان عواقب روانی و اجتماعی ناشی از بیاختیاری مدفوع را به خوبی درک میکنند پس از صحبت دربارهی آن با پزشک خود شرمسار نشوید. پزشک ممکن است با ارائه مراقبتهای اولیه به شما کمک کند یا در صورت نیاز شما را به یک پزشک متخصص گوارش یا روده ارجاع دهد.
پزشک برای تشخیص نیاز به اطلاعات دقیقی از نوع و مدت بیاختیاری مدفوع، تعداد دفعات بیاختیاری، میزان تأثیر این اختلال در زندگی بیمار، سابقه آسیب بافتی در اعمال جراحی مقعدی و عوامل مرتبط با آن دارد. البته بیماران ممکن است خروج ترشحات مقعدی، چرک یا خون از مقعد را نیز با بیاختیاری مدفوع اشتباه بگیرند به همین جهت پاسخهای صحیح به پزشک میتواند به تشخیص درست مشکل کمک کند. از طرفی داروهای مصرفی و عادات غذایی بیمار نیز باید بررسی شود. همچنین اطلاعات دقیقی از سابقهی زایمان و نوع آن در زنان را باید به دست آورد. زایمان و برش عمقی با افزایش خطر اختلال اسفنکتر مقعدی و آسیب اعصاب کف لگن همراه است.
پزشک در مورد نشانه ها و علائم بی اختیاری مدفوع فعلی شما سؤالاتی پرسیده و مقعد شما را معاینهی ظاهری میکند. با معاینهی انگشتی و تقاضای انقباض مقعد همزمان با معاینه میزان قدرت عضلانی مقعد بیمار را میسنجد.
بسته به علایم و شکایتهای بیمار، ممکن است یک یا چند تست تخصصیتر برای شناسایی علت بیاختیاری انجام دهد. این تستها شامل:
• آزمایش مدفوع: در صورت ابتلا به اسهال میتواند به تشخیص علت بیماری و نوع عفونت رودهای کمک کند؛
• آندوسکوپی: با کمک یک وسیلهی لولهای شکل کوچک داخل مقعد را مشاهده میکند؛
• سونوگرافی مقعد: سونوگرافی آنورکتال با قرار دادن نوک پروب کوچک سونوگرافی درون راستروده انجام میشود و تصاویری تولید میکند که میتواند به شناسایی مشکلات موجود در دیواره مقعد و رکتوم کمک کند؛
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): اسکن MRI مشابه سونوگرافی میتواند تصاویری از عضلات مقعد و راستروده و بافتهای اطراف آن را نشان دهد؛
• دفکوگرافی: با استفاده از وارد کردن باریم مایع با کمک یک لولهی کوچک درون مقعد و سپس عکسبرداری با اشعهی ایکس هنگام دفع آن برای بررسی عملکرد مقعد و راست روده در حین اجابت مزاج انجام میشود؛
• الکترومیوگرافی مقعد (EMG) : برای بررسی عملکرد اعصاب عضلات مقعد است که با کمک قرار دادن الکترودهای در عضلات اطراف مقعد آسیب عصبی را شناسایی میکند؛
• سیگموئیدوسکوپی: یک لوله طویل و باریک متصل به یک دوربین فیلمبرداری کوچک است که راستروده و رکتوم را بررسی میکند. این تست التهاب، تومورها و اختلال بافتی منجر شونده به بیاختیاری مدفوع را شناسایی میکند.
خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم، روشهای مؤثری برای درمان بیاختیاری مدفوع در دسترس هستند. درمان بیاختیاری مدفوع میتواند منجر به بهبود و بازگرداندن کنترل روده شود. البته اغلب ممکن است بیش از یک روش درمانی برای کنترل بی اختیاری مدفوع لازم باشد. درمان غیرجراحی به عنوان درمان اولیه برای بیاختیاری مدفوع توصیه میشود. بسته به علت بیاختیاری مقعدی، درمان ممکن است شامل تغییر در رژیم غذایی، مصرف برخی داروها، تمرینات ویژهی کمککننده به کنترل روده و حتی عمل جراحی یا لیزر باشد. افراد میتوانند با انجام هر یک اقدامات زیر به جلوگیری از بیاختیاری روده و کاهش شدت علائم آن کمک کنند که در ادامه هریک را بازگو کرده ایم.
اگر بیاختیاری روده با یبوست مزمن یا اسهال همراه است با ورزش منظم، خوردن غذاهایی حاوی فیبر و مصرف حجم زیادی از مایعات می توان به کنترل آن و درنتیجه کاهش بیاختیاریهای مقعدی کمک کرد. استفاده از مکملهای ملین مانند شیر منیزی که یک داروی یبوست مؤثر است، میتواند به بازگرداندن عملکرد مزاج طبیعی کمک کند.
در صورت ابتلا به اسهال شدید که فرد را در معرض بیاختیاری رودهای قرار میدهد؛ میتوان با درمان به موقع اسهال و عفونت دستگاه گوارشی از حملات دفع غیر ارادی مدفوع جلوگیری کرد.
زور زدن و دفع مدفوع با فشار میتواند عضلات اسفنکتر مقعد را تضعیف کند و در طولانی مدت آن را در معرض خطر ابتلا به بیاختیاری روده قرار دهد.
خوردن ۲۰ تا ۳۰ گرم مصرف غذا و رژیم پر فیبر در روز میتواند مدفوع را حجیمتر و کنترل آن را آسانتر کند. همچنین اجتناب از کافئین ممکن است به جلوگیری از اسهال کمک کند و نوشیدن چند لیوان آب بیشتر در هر روز میتواند از یبوست پیشگیری کند. کاهش مصرف غذاهایی مانند غذاهای ادویهدار، غذاهای چرب، گوشت و فرآوردههای لبنی (به خصوص در صورت وجود اختلال عدم تحمل لاکتوز در فرد و محصولات حاوی شیرینکنندههای مصنوعی میتواند مانع اسهال و بدتر شدن بیاختیاری مدفوع فرد شود.
داروهای متعدد ضد اسهال (لوپرامید، لوموتیل، عوامل آنتی کولینرژیک، کلونیدین، متیل سلولز، آلوسترون) میتوانند به طور مؤثر در درمان اسهال فعلی مؤثر باشند و میتوانند به جامد شدن مدفوع مایع و آسانتر شدن کنترل دفع آن کمک کنند. داروهای ضد اسهال لوپرامید به ندرت میتواند عوارض جانبی دهد، ولی در صورت وقوع هر یک از عوارض جدی التهاب، تاول و قرمز شدن دهان، اندام تناسلی یا پوست، یبوست شدید، ورم صورت و لبها، تورم گلو و معده باید فوری به پزشک مراجعه شود.
برای افراد مبتلا به علل خاص اسهال، مانند سندرم التهابی روده، داروهای دیگر نیز ممکن است کمک کند. برخی از داروهای درمان اسهال اثربخشی بهتری نسبت به سایرین دارند. در صورت استفاده از مسهلهای حجمدهنده مصرف مایعات فراوان نباید فراموش شود.
تزریق دارویی مانند سیلیکون، کلاژن یا اسید هیالورونیک به عضلات دریچهای مقعد ممکن است بیاختیاریهای کانال مقعد را با تقویت عملکرد عضلانی بهبود بخشد.
شروع یک برنامهی منظم انقباض عضلات کف لگن برای کنترل جریان ادرار به تقویت عضلات لگن و کاهش بیاختیاری روده کمک میکند. اگر بیاختیاری مدفوع به دلیل عدم کنترل دریچهی مقعد یا کاهش آگاهی از نیاز به اجابت مزاج باشد، انجام ورزشها مخصوص توانمندی عضلات کف لگن از جمله ورزش کگل میتواند قدرت عضلات را بهبود بخشد.
این روش در مادران پس از زایمان به درمان بیاختیاری ادرار و روده کمک میکند. این ورزش عضلاتی که تضعیف شدهاند را تقویت میکند. بسیاری از زنان باید برای رسیدن به نتیجهی مطلوب این ورزش را چندین بار در روز به مدت حدود دو ماه انجام دهند.از طرفی ورزشدرمانیای به نام بیوفیدبک نیز بسیار مؤثر است. بیوفیدبک با کمک قرار دادن پروب حساس به فشار در مقعد انجام میشود. این پروب قدرت عضلات دریچهای مقعد را ثبت میکند. فرد میتواند انقباض عضلات را تمرین و چگونگی تقویت عضلات مقعد خود را یاد بگیرد. این ورزشها میتواند عضلات کف لگن و رکتوم را تقویت کند و همچنین ممکن است به بهبود احساس رکتال کمک کند.
ادامه مطلب: تمرینات کگل
پزشک ممکن است توصیه کنند که یک تلاش آگاهانه برای داشتن حرکات رودهای بعد از غذا خوردن داشته باشید. این رفتار توانمندانه میتواند کمک کند تا فرد کنترل بیشتری بر احساس دفع مدفوع خود هنگام نیاز به دستشویی داشته باشد.
تنقیه روش کمکی است که به خارج کردن مدفوع متراکم درون مقعد با کمک یک لوله کوچکی که درون مقعد قرار داده شده انجام میشود، رکتوم را شستوشو داده و تخلیه میکند.
در صورت نامؤفق بودن اقدامات خودمراقبتی و درمانهای دارویی ممکن است پزشک چارهای جزء به کارگیری روشهای تهاجمی مانند تحریک و تزریق یا اعمال جراحی نداشته باشد.
اعصاب خاجی از نخاع به سمت عضلات کف لگن کشیده میشوند. این اعصاب احساس رکتال و قدرت عضلات دریچهای مقعد را تنظیم میکنند. در روش تحریک عصب خاجی عضلات توسط یک مولد پالس خارجی همانند یک ضربان ساز تحریک و در نتیجه انقباضات مقعد بیشتر میشود. با این روش درمانی علایم در طول دو الی سه هفته بهبود میبخشد، حتی ممکن است نیاز باشد تا یک مولد پالس دائمی در بدن فرد کاشته شود. این روش ممکن است در افراد مبتلا به بیاختیاری روده با علت آسیب عصبی مؤثر باشد.
جراحی و درمان بی اختیاری مدفوع برای افرادی که به روشهای درمانی غیر تهاجمی چون استفاده از داروی گیاهی برای بی اختیاری مدفوع پاسخ مثبتی ندادهاند، توصیه میشود.
انواع جراحی عبارتند از:
من نه رابطه داشتم نه هیچی خود به خود اینطوری شدم الان خیلی سخت میتونم مدفوعم روکنترل کنم لطفا راهنمایی کنید
برخی افراد به طور ارثی از عضلات ضعیف تر برخوردارند؛ باید به متخصص کولورکتال مراجعه کنید تا در صورت نیاز لیزر درمانی را برایتان شروع کند
سلام خسته نباشید من چند سال پیش رابطه داشتم از مقعد به مدت دوماه الان ۲سال گذشته و من یکبار بواسیر گرفتم جراحی انجام دادم برای همین الان بی اختیاری مدفوع گرفتم باید چیکار کنم؟
سلام دوست عزیز درمان بی اختیاری مدفوع بسیار دشوار بوده و ممکن است نیاز مند انجام جراحی یا لیزر باشد.
سلام خسته نباشید من یه مدته که خیلی زیاد و خیلی بی اراده دچار نشت گاز مدفوع میشم و بخه خاطر این موضوع از جمع طرد شدم و انگار دارم افسردگی میگیرم. تازه یه وقتایی هم بی اختیار مدفوعم میره
سلام دوست عزیز بی اختیاری مدفوع یا گاز معده ناشی از شل شدن عضلات مقعد می باشد و نیاز به درمان اساسی همچون انجام لیزر دارد.
یه وقتایی مشکل بی اختیاری میگیرم و همین من خجالت زده میکنه بخصوص تو مسافرتا۳
بی اختیاری مدفوع میتواند ناشی از ضعف عضلات مقعد یا جراحی های مقعدی به وجود اید.
خسته نباشید وقت شما بخیر؛ پدربزرگ بنده خیلی وقت هست که دچار بی اختیاری مدفوع شده و نمیتونه کنترل کنه خودشو از این موضوع خیلی خجالت میکشه باید کجا ببریمش دکتر
سلام وقت شما هم بخیر؛ حتما به متخصص کولورکتال مراجعه کنید
سلام جناب دکتر
٢٧ سالمه من هم مشکل بی اختیاری مدفوع دارم واگر یه جای باشم که امکان دسترسی به سرویس بهداشتی نباشد حتی بعضی وقت احساس مدفوع هم ندارم برام استرس پیش میاد و باید سریع به جستجو سرویس بهداشتی بپردازم .
منو از اجتماع دور ساخته این موضوع
حتی نمیتونم درست کاری انجام بدم همش به فکر این موضوع استم برام افسردگی پیش اومده?
باید به چه دکتری مراجمه کنم
لطفااا منو کمک کنید ??
سلام وقت شما بخیر حتما به متخصص کولورکتال و بیماری های مقعدی مراجعه نمایید تاسریا عارضه تحت درمان قرار گیرد.
سلام آقای دکتر من پارسال برج ۹ عمل کنسر رکتوم انجام دادم بیست سانت از روده را برداشتن و تا برج ۳ شیمی درمانی میکردم خدا را شکر بهتر شدم ولی شب ها بی اختیار مدفوع دارم حس میکنم ولی نمیتوانم کنترل کنم ، خیلی هم گاز معده دارم باید چیکار کنم،
با توجه به شرایط متفاوتی که دارید می بایست به متخصص خود مراجعه نمایید.
سلام اقای دکتر همسر من به شدت فرد مذهبی است و انجام رابطه از پشت راحرام می داند اما با این حال بنده دچار بی اختیاری مدفوع شدم میخواستم بدونم علت بی اختیاری مدفوع در زنان چیه؟ ممکنه به خاطر زایمان باشه؟
سلام دوست عزیز بی اختیاری مدفوع می تواند ناشی از ضعف عضلات مقعد و رکتوم و یا حتی سوابق جراحی افراد باشد.
سلام دکتر!!بتواند نفری تو غربت حرفم شد شبانه ریختن تومنزلم وبهم زور کردن ؛تنها بودم زورم نرسید بهشون ؛؛خجالت میکشم برم پیش دکتر بهش بگم:::»حالا وقتی مدفوع میاد باید زود بدوم دستشویی راه درمانم میشه اینجا بگین ؟
سلام دوست عزیز حتما اینموضوع را با پزشک و پلیس درمیان بگذارید. راه درمانی جز مراجعه به متخصص، تجویز لیزر یا جراحی وجود ندارد.
سلام چند وقت میشه که حس میکنم مدفوعم بدون اراده و خواست خودم نشت میکنه باید چیکار کنم نشت مدفوع در بزرگسالان چطوری درمان میشه چون من روم نمیشه برم دکتر مشکلمو بگم
دوست عزیز عارضه بی اختیاری مدفوع بسیار مهم بوده و عدم درمان فعالیت های روزانه شما را تحت تاثیر قرار می دهد. حتما به متخصص مراجعه نمایید.