کولیت اولسراتیو یا زخم و التهاب مزمن روده بزرگ (کولون)

بسیار ی از افراد نام بیماری کولیت اولسراتیو را شنیده و اما در باره آن اطلاعات دقیق ندارند. در این مطلب با ارائه علتها، علائم، عوارض،آزمایشها، افراد مستعد ابتلا به این بیماری، و انواع راه های درمان این بیماری آشنا شده و برخی از راهکارهای خانگی را جهت کاهش علائم بررسی خپواهیم نمود.

کولیت اولسراتیو چیست؟

آمارها حاکی از آن است که حدود ۱ نفر از هر ۴۲۰ نفری که در انگلستان زندگی می‌کنند، مبتلا به کولیت اولسراتیو یا کولیت اولسروز هستند، به صورتی که در این کشور این مقدار به حدود ۱۴۶۰۰۰ نفر می‌رسد. این آمار در ایالات متحده در حدود ۱ میلیون نفر است. میزان شیوع کولیت اولسراتیو در امریکا ۳۵ الی۱۰۰ مورد در هر صد هزار نفر است. این وضعیت می‌تواند در هر سنی از کودکی تا مراحل بعدی زندگی ایجاد شود، اما بیشتر در افراد ۱۵ تا ۲۵ و ۵۵ تا ۶۵ ساله تشخیص داده می‌شود. کولیت اولسراتیو در سنین کمتر از ۱۰ سال غیر معمول است. این بیماری دو نفر از هر صد هزار کودک را تحت تأثیر قرارمی‌دهد. با این حال، ۲۰ الی ۲۵ درصد از تمام موارد کولیت اولسراتیو در افراد ۲۰ ساله یا جوان‌تر رخ می‌دهد. میزان شیوع کولیت اولسراتیو در افراد سفید اروپایی تبار (به ویژه کسانی که از تبار اشکنازی جوامع یهودی هستند) نسبت به مردم سیاه و سفید بیشتر‌ است. بیماری در افرادی از زمینه‌های آسیایی (اگر چه دلایل آن معلوم نیست) نادر است. به طور کلی کولیت زخمی در نیمکره غربی و شمالی شایع‌تر است؛ بنابراین احتمال بروز آن در آسیا و شرق دور کم است. به نظر می‌رسد هم مردان و هم زنان به طور مساوی به کولیت اولسروز مبتلا می‌شوند. این بیماری در مناطق شهری و در کشورهای توسعه‌یافته شایع‌تر است، اگر چه ما شاهد آغاز افزایش شیوع آن در کشورهای در حال توسعه نیز هستیم.
اگر بیماری کولیت اولسراتیو در شما تشخیص داده شده باشد و یا حتی شما برای مدتی به آن مبتلا شده باشید، ممکن است علی‌رغم تأثیر بالقوه آن بر زندگی خود، درک نامشخصی در مورد مشکل خود داشته باشید. در این بخش به برخی از سؤالات رایج شما در مورد کولیت اولسروز پرداخته‌ایم. شما می توانید اطلاعات بیشتری در مورد بیماری کولیت اولسراتیو به دست آورید.

کولیت اولسروز (UC) همراه با بیماری کرون یکی از ۲ نوع عمده بیماری‌های التهابی روده (IBD) است. بر خلاف بیماری کرون که می‌تواند بر هر بخشی از دستگاه گوارش تأثیر بگذارد، UC تنها شامل روده بزرگ است. کولیت زخمی ۳ برابر بیشتر از بیماری کرون شایع است. کولیت اولسراتیو یک بیماری طولانی مدت است که در آن کولون و رکتوم ملتهب می‌شوند. در این بیماری لایه‌های مخاط و زیر مخاطی روده بزرگ و راست روده ـ قسمت پایانی روده مجاور مقعد که در آن مدفوع ذخیره می‌شود ـ درگیر خواهد شد. زخم کوچک در پوشش روده بزرگ گسترش یافته و می‌تواند خونریزی نموده و چرک تولید کند. التهاب معمولاً از راست روده و کولون پایین آغاز می‌شود، اما ممکن است تمام روده بزرگ را نیز تحت تأثیر قرار دهد. اگر UC فقط رکتوم را درگیر کند، آن را به نام پروکتیت و در صورتی که طیف گسترده روده بزرگ را تحت تأثیر قرار دهد به نام کولیت شناخته می‌شود.
کولیت اولسروز یک بیماری مزمن است. این به این معنی است که حتی در دوره‌هایی که شما احساس سلامتی و بهبودی دارید، بیماری وجود داشته و در حالت خاموش و بدون علامت به سر می‌برد و در مواقع بروز علایم فعال‌تر خواهد شد. کولیت اولسراتیو التهاب مزمن روده بزرگ (کولون) است. روده بزرگ بخشی از دستگاه گوارش است که در آن آب از مواد هضم نشده جدا می‌شود و مواد زائد باقی‌مانده درون آن ذخیره می‌شود. در بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو، زخم و التهاب پوشش داخلی روده بزرگ منجر به علائم درد شکم، اسهال و خونریزی از رکتوم خواهد شد.

علائم و نشانه‌های بیماری کولیت اولسراتیو

 بیماران مبتلا به UC عمدتاً از این علایم شکایت دارند، شامل:

• مدفوع مکرر؛
• ترشح مخاطی از مقعد؛
• گرفتگی شکم و زورپیچ (گاهی اوقات)؛
• خستگی؛
• خونریزی از رکتوم: این بیماری معمولاً باعث اسهال خونی و مخاطی است. همچنین ممکن است فرد درد رکتوم و نیاز فوری برای خالی نمودن روده خود داشته باشد؛
• درد شکم: اغلب به صورت دل درد است. شکم فرد ممکن است در هنگام لمس دردناک شود؛
• کم آبی شدید بدن (در موارد شدید، به خصوص در افراد مسن)؛
• اسهال یا فوریت رکتوم: در برخی افراد ممکن است اسهال ۱۰ تا ۲۰ بار در روز تکرار شود. تمایل به رفتن به توالت ممکن است فرد را از خواب شبانه بیدار کند؛
• یبوست: این علامت بسته به بخشی از روده بزرگ که تحت تأثیر قرار گرفته است با احتمال کمتری نسبت به اسهال بروز می‌کند؛
• احساس ناخوشی یا تب: در موارد شدید، تب یا علایم دیگر عمومی بدن ظاهر می‌شود؛
• از دست دادن اشتها و کاهش وزن: علایمی مانند اسهال و کم اشتهایی، می‌‌تواند به کاهش وزن منجر شود؛
• کم خونی (کاهش سطح سلول های قرمز خون): برخی از افراد به دلیل سطوح پایین آهن ناشی از مدفوع خونی یا التهاب روده دچار کم‌خونی می‌شوند.

در صورت ابتلا به کولیت برق‌آسا علایم به این صورت است:

• اسهال شدید و گرفتگی عضلات؛
• تب؛
• افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون؛
• اتساع شکم؛

برخی از افراد ممکن است برای هفته‌ها یا ماه‌ها علائم بسیار خفیف، یا اصلاً هیچ نشانه‌ای نداشته باشند، به صورتی که تصور کنند بهبود یافته‌اند، ولی پس از گذراندن آن دوره، بیماری شعله‌ور شده و با علایم سختی عود خواهد کرد. ممکن است در مرحله‌ی شعله‌ور شدن بیماری، برخی از بیماران نشانه‌هایی در جای‌های دیگر از بدن خود به صورت خارج روده‌ای تجربه کنند. این علایم خارج روده‌ای شامل:

• مفاصل دردناک و متورم در مچ پا و دست، زانو، ستون فقرات و آرنج (آرتریت)؛
• زخم‌های دهانی؛
• اختلال کبد و صفرا؛
• قرمزی، تورم و دردناکی نواحی از پوست به خصوص ساق پا؛
• تحریک چشم و قرمزی آن، تاری دید، ترس از نور و پرخونی ملتحمه.

در موارد بسیار شدید کولیت زخمی که به صورت تخلیه‌ی بیش از شش بار یا بیشتر در روز تعریف می‌شود، نشانه‌های بیشتری ممکن است بروز کند شامل:

• تنگی نفس؛
• ضربان قلب سریع یا نامنظم؛
• درجه حرارت بالا (تب شدید)؛
• آشکار شدن وجود خون در مدفوع.

علت

علل بیماری کولیت اولسراتیو ناشناخته است. تا به امروز، هیچ مدرک قانع‌کننده از علل عفونی یا مسری بودن این بیماری یافت نشده است. این بیماری ممکن است با یک پاسخ غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن به باکتری‌های روده طبیعی ایجاد شود. باکتری‌ها و ویروس‌های بیماری‌زا نیز ممکن است در ایجاد آن نقش بازی کنند. با این حال عوامل خاصی با این بیماری مرتبط هستند و فرضیه‌های بسیاری درمورد علت ایجاد آن ارائه شده است.

علل بالقوه کمک‌کننده به ایجاد کولیت اولسراتیو شامل عوامل ژنتیکی، واکنش سیستم ایمنی بدن، عوامل محیطی، استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID)، پایین بودن سطح آنتی اکسیدان‌ها، عوامل استرس روانی و مصرف شیر و محصولات لبنی است. از طرفی سیگار کشیدن با کولیت اولسروز ارتباط منفی دارد. استعمال سیگار ممکن است محافظ کولیت اولسراتیو باشد. این رابطه در بیماری کرون معکوس است.

برخی از موثر ترین عوامل ایجاد این بیماری عبارت اند از:

• ژنتیک
• واکنش سیستم ایمنی بدن
• فاکتورهای محیطی
• استفاده از داروهای ضد التهابی (NSAID)

انواع و درجات بیماری کولیت اولسراتیو

بیماری کولیت اولسراتیو دارای درجات و انواع مختلفی است. علایم و شدت آن در دوره‌های مختلف زمانی تغییر می‌کند. علایم بیماری ممکن است در یک دوره کاهش یافته و حتی ناپدید و غیر فعال شود که به آن حالت خاموشی بیماری گفته می‌شود و در دوره‌ی دیگر فعال شده و با شدت گرفتن علایم شعله‌ور شود. شدت بیماری کولیت اولسروز را می توان بسته به نشانه‌های فرد و تعداد اجابت مزاج روزانه بدین صورت از خفیف تا شدید درجه‌بندی نمود:

• خفیف: خونریزی در راست روده، کمتر از ۴ حرکت مزاج در روز، دل پیچه‌های خفیف
• متوسط: خونریزی در راست روده، بیش از ۴ حرکت مزاج در روز، درد متوسط شکمی، تب خفیف، کم‌خونی محدود
• شدید: خونریزی در راست روده، بیش از ۴ حرکت روده در هر روز و یک بیماری سیستمیک با کاهش آلبومین، درد شدید شکمی، کم آبی بدن، تب شدید، کاهش وزن سریع

عوارض مبتلایان به بیماری کولیت اولسراتیو

بیش از یک سوم از افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو دارای درگیری‌ها و مشکلات و عوارض دیگری در خارج از دستگاه گوارش و به طور عمده مفاصل، چشم و پوست هستند. التهاب مفاصل (آرتریت) در یک نفر از هر ده نفر مبتلا به کولیت اولسروز مشاهده می‌شود.

• افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان ـ زمانی که استخوان‌های ضعیف شده و به احتمال شکستگی آن افزایش می‌یابد ـ هستند.
• کولیت اولسراتیو و برخی از درمان‌های آن می‌تواند بر رشد فرد تأثیر نامطلوب بگذارد و منجر به تأخیر افتادن بلوغ افراد در حال رشد شود. 
• کلانژیت اسکلروزان اولیه (PSC)ـ که در آن در طول زمان مجاری صفراوی به تدریج ملتهب شده و آسیب می‌بینند ـ از عوارض نادر کولیت اولسراتیو است.
• مگاکولون سمی از عوارض نادر و جدی کولیت اولسرو حاد است که در آن التهاب روده بزرگ باعث به دام افتادن گاز روده و در نتیجه بزرگ شدن آن و تورم می‌شود.
• سرطان روده بزرگ از عوارض شناخته شده کولیت اولسراتیو مزمن است. 

نحوه تشخیص و آزمایش های مربوطه

این بیماری معمولاً باعث تغییر آشکار در عادات روده روزانه، مانند مدفوع مکرر با خون یا مخاط می‌شود.
با این حال پزشک متخصص برای تشخیص بیماری ابتدا یک شرح حال کامل از سوابق پزشکی شما شامل بیماری‌ها و داروهای مصرفی در گذشته و حال تهیه نموده و سپس به معاینه بالینی شما می‌پردازد. ممکن است برای معاینه از روش‌های کمک تشخیصی نیز استفاده کند. مطالعات آزمایشگاهی عمدتاً در تعیین وسعت بیماری مفید است. این روش‌ها عبارت‌اند از:

• نشانگر‌های سرولوژیک (به عنوان مثال، آنتی بادی نوتروفیل سیتوپلاسمی [ANCA]، ساکارومایسس سرویزیه ضد آنتی بادی [ASCA])
• آزمایش ادرار و شمارش کامل خون (CBC): برای بررسی کم خونی، افزایش تعداد گلبول های سفید خون و التهاب یا سوء‌تغذیه انجام می‌شود. کم خونی، به ویژه در یک مرد جوان مبتلا به درد مزمن و اسهال شک پزشک را برای IBD بالا می‌برد.
• پنل جامع متابولیک: آزمایش خون جهت بررسی عملکرد کلیه و تست‌های عملکرد کبدی انجام می‌شود.
• شاخص‌های التهابی (به عنوان مثال، سرعت رسوب گلبول قرمز [ESR]، پروتئین واکنشی C [CRP] ): برای بررسی عفونت یا التهاب انجام می‌شود.
• تجزیه و تحلیل مدفوع (از جمله یک آزمایش برای وجود خون در مدفوع): این تست برای وجود خون، علایم عفونت باکتریایی یا انگل انجام می‌شود.

تشخیص بهتر با کولونوسکوپی و بیوپسی و برداشت بافتی امکان‌پذیر است که در آن یافته‌های به دست می‌آید، شامل:

• مخاط قرمز غیر طبیعی با یا بدون زخم، که از راست روده به تمام یا قسمتی از روده بزرگ گسترده شده است؛
• التهاب یکنواخت، بدون دخالت مناطق مخاط نرمال (جست و خیز ضایعات تمایل به توصیف بیماری کرون)؛
• خونریزی تماسی نیز ممکن است همراه با مخاط مشخص شده در لومن روده مشاهده شود؛

کولیت در بارداری

کولیت اولسراتیو (UC)زنان را از اقدام به بارداری و شروع ایجاد یک خانواده بزرگ‌تر منع نمی‌کند. ممکن است برخی چالش‌ها وجود داشته باشد، اما بیمار هنوز هم می‌تواند یک بارداری سالم داشته باشد. بسیاری از زنان مبتلا به کولیت اولسراتیو می‌توانند یک حاملگی طبیعی داشته و منتظر تولد یک نوزاد سالم باشند.

مادران باردار در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر باید خود را بلافاصله به پزشک معالج خود برسانند. این علائم عبارتند از:

• تب بیش از ۱۰۱ درجه فارنهایت (۳۸٫۳ درجه سانتی‌گراد) و یا لرز؛
• احساس سبکی سر و یا سریع شدن ضربان قلب؛
• کم آبی شدید، مانند دفع ادرار کم و عدم دفع ادرار طی ۱۲ ساعت یا بیشتر؛
• درد شکم شدید با یا بدون نفخ؛
• تخلیه چرک از ناحیه اطراف مقعد و یا درد و تورم در ناحیه مقعد؛
• استفراغ‌های مکرر؛
• بی‌اختیاری مدفوع یا گاز.

بروز این علائم، نشان می‌دهد که بیماری کولیت اولسراتیو در دوران بارداری به طور قابل توجهی بدتر شده است.

علائم بیماری کولیت اولسراتیو در کودکان

این بیماری ممکن است توسط یک ویروس یا باکتری در کودکان ایجاد شود. تعامل با سیستم ایمنی بدن کودک باعث یک واکنش التهابی در دیواره روده خواهد شد. کودکان مبتلا به کولیت اولسراتیو اغلب مشکلات سیستم ایمنی بدن دارند.
بیشترین علائم دیده شده در کودکان مبتلا به کولیت اولسراتیو شامل:

• دل درد؛
• اسهال خونی؛
• خستگی؛
• کاهش وزن؛
• از دست دادن اشتها؛
• خونریزی از رکتوم؛
• از دست دادن مایعات بدن و مواد مغذی؛
• کم خونی ناشی از خونریزی شدید؛

برخی از کودکان نیز این علائم را داشته‌اند:

• زخم‌های پوست؛
• درد مفاصل؛
• التهاب چشم؛
• مشکلات کبد؛
• پوکی استخوان؛
• بثورات؛
• سنگ کلیه؛

انواع روشهای درمان

بیماری کولیت به طریق متفاوتی می تواند تحت درمان قرار گرفته وکنترل شود. روشهای درمان خانگی، درمان با دارو، انجام عمل جراحی یا روشهای بسیار ساده خانگی از انواع این شیوه ها هستند که در ادامه با آنها آشنا می شویم.

درمان کولیت اولستراتیو با جراحی

درمان جراحی کولیت اولسراتیو معمولاً شامل برداشتن کل روده بزرگ و راست روده است. برداشتن روده بزرگ و راست روده تنها درمان دایمی برای کولیت اولسروز است. این روش همچنین خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را از بین می‌برد. جراحی در کولیت اولسروز بیشتر شامل بیمارانی با این ویژگی‌ها است:

• بیماران مبتلا به کولیت برق آسا و مگاکولون سمی که به به داروها پاسخ مثبت نمی‌دهند.
• بیماران مبتلا به پانکولیت طولانی‌مدت یا کولیت سمت چپ که در معرض خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ هستند. ( مهم است برداشتن روده بزرگ زمانی انجام شود که تغییرات در پوشش روده بزرگ شناسایی شده باشد.)
• بیمارانی که سال‌های طولانی بیش از ۸ تا ۱۰ سال کولیت شدید داشته‌اند و به داروها ضعیف پاسخ مطلوب ندادند.
• انسداد روده یا تنگی و یا سوراخ شدگی روده داشته باشند.
• اختلال رشد در کودکان ایجاد کرده باشد.
• خونریزی کولون کنترل نشده داشته باشند.
• بیمارانی که وابستگی کورتیکواستروئید طولانی‌مدت دارند.

درمان دارویی کولیت اولسراتیو

افراد که دارای علائم کولیت طولانی‌مدت و شدید هستند، در برخی موارد در کنار دارو درمانی نیاز به عمل جراحی کولیت اولستراتیو نیز پیدا می‌کنند. درمان اولیه برای این عارضه شامل کورتیکواستروئیدها، عوامل ضد التهاب، ضد اسهال و مایع درمانی است. البته اگر درمان دارویی نتواند مؤثر واقع شود جراحی در نظر گرفته شده و یا اگر نیاز به یک اورژانس جراحی وجود داشته باشد، جراحی در الویت درمان قرار خواهد گرفت.

به طور کلی داروهای مورد استفاده در درمان کولیت اولسراتیو در سه دسته‌ی کلی قرار می‌گیرند شامل:

• عوامل ضد التهاب
• کورتیکواستروییدهای سیستمیک و موضعی
• سرکوب کننده‌ها‌ی سیستم ایمنی

برخی از داروهای مربوط و موثر در درمان این بیماری عبارت اند از:

• آمینوسالیسیلات‌ها ( عوامل ضد التهاب )
• سولفاسالازین
• آساکول
• لیالدا
• آپریسو
• آپریسو
• السالازین
• بالسالازید
• کورتیکواستروئیدها
• بودزونید
• گولیموماب
• داروهای سرکوب‌کننده‌ی ایمنی بدن
• آزاتیوپرین و مرکاپتوپورین
• متوتروکسات
• سیکلوسپورین
• داروهای بیولوژیک

درمان خانگی کولیت اولسراتیو

عوارض داروها و مشکلات ناشی از مصرف آن‌ها در بزرگسالان و کودکان باعث گرایش بیشتر مردم به درمان‌های خانگی خواهد شد. اگرچه درمان‌های خانگی به تنهایی در کنترل بیماری کارساز نیستند ولی می‌توانند در پیشگیری از تشدید علایم نقش داشته باشند. تغییر در رژیم غذایی و شیوه زندگی ممکن است به کنترل علایم در طول زمان شعله‌وری بیماری کمک کند. هیچ مدرکی دال بر تأثیر مواد غذایی مصرفی منجر شونده به بروز بیماری‌های التهابی روده وجود ندارد. اما مواد غذایی و نوشیدنی‌های خاص مانند محصولات لبنی، غذاهای ادویه‌دار و شکر تصفیه شده می‌توانند علایم و نشانه‌های بیماری را به خصوص در زمان شعله‌وری آن تشدید کنند.

از طرفی برخی غذاها مانند مواد مواد غذایی حاوی امگا ۳ مانند روغن بذر کتان و ماهی و غذاهای پروبیوتیک می‌توانند مفید واقع شوند و در کاهش التهاب و کمک به جذب مواد غذایی مؤثر باشند. روغن زیتون، تری گلیسیرید با زنجیره متوسط، ویتامین ‌C فراوان و فیبر تخمیر نیز اثر محافظتی دارند. غذاهای غنی از ویتامین سی شامل انواع توت‌ها، اسفناج، فلفل و جعفری با یک فاز بهبودی طولانی‌تر همراه هستند.

درمان گیاهی و طب سنتی

با وجود پیشرفت‌های روزافزون در طب پزشکی نوین و تولید انواع داروهای شیمیای و روش‌های درمانی در درمان و کنترل انواع بیماری‌ها از جمله کولیت اولسراتیو، هنوز مردم به درمان گیاهی و طب سنتی در کنترل بیماری خود تمایل نشان می‌دهند. البته ناگفته نماند که برخی از داروهای گیاهی و یا آلی ممکن است به افزایش سلامت دستگاه گوارش و طولانی شدن زمان بهبودی کمک کند. درمان گیاهی کولیت اولسراتیو فقط نقش حمایتی در کنترل بیماری در کنار درمان طبی و با نظر پزشک معالج خواهد داشت. برخی درمان‌های گیاهی شناخته شده برای مدیریت کولیت اولسراتیو عبارتند از:

• کندر
• زرد چوبه
• ریشه شیرین بیان
• روغن شاهدانه
• روغن زیتون
• گل همیشه بهار
• شنبلیله
• بابونه
• ریشه زنجبیل