علل خونریزی مقعدی و مشاهده خون در مدفوع

خونریزی دستگاه گوارش یکی از شایع‌ترین دلایل بستری بیماران گوارشی در بیمارستان‌ها است. بیماری‌های مختلفی می‌تواند در ایجاد خونریزی گوارشی نقش داشته باشد که بسته به محل خونریزی و شدت آسیب به چند شکل ظاهر می‌شود. خونریزی میتواند از یک قطره و خفیف تا خونریزی شدید و تهدید‌کننده حیات متغیر باشد. در اغلب موارد خونریزی خفیف و متناوب است. با وجود این‌که خونریزی خفیف دستگاه گوارش یک وضعیت اورژانسی محسوب نمی‌شود اما نیاز به بررسی فوری و در اسرع وقت دارد. دستگاه گوارش از دهان آغاز و به مقعد ختم می‌شود. در صورت مقعدی بودن خونریزی گوارشی نباید به بهانه‌ی خجالت از معاینه توسط پزشک آن را نادیده گرفت. خونریزی مقعدی می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری و مشکل مهم در سیستم گوارشی فرد باشد که نیاز به پیگیری فوری دارد. از طرفی خونریزی فرد را در معرض آسیب کم‌خونی و عوارض بعدی آن قرار می‌دهد. بنابراین منشأ خونریزی باید هرچه سریع‌تر پیدا و اقدامات درمانی لازم آغاز شود.
به طور کلی، خون قرمز روشن نشانه‌ی خونریزی از جایی در نزدیکی مقعد ناشی از بواسیر یا یک پارگی کوچک در پوست مقعد (شقاق مقعد) است. خونریزی‌های خفیف معمولاً به صورت تغییر رنگ مدفوع ظاهر می‌شوند که با آزمایش مدفوع قابل بررسی هستند. هرچه رنگ خون موجود در مدفوع یا کنار آن تیره‌تر می‌‌شود نشان‌دهنده فاصله گرفتن منشأ خونریزی از مقعد و در نتیجه باقی ماندن در مدت زمان طولانی‌تری در دستگاه گوارش است.
در اغلب موارد خونریزی گوارشی به جای دهان از مقعد به شکل‌‌های مختلف خارج می‌شود. انواع خونریزی مقعدی شامل:

• ملنا: مدفوع سیاه‌رنگ، بدبو و قیری شکل است که اغلب نشا‌ن‌دهنده‌ی خونریزی از دستگاه گوارش فوقانی است. برای مثال حداقل ۱۰۰ سی‌سی خونریزی درون معده نیاز است تا چنین مدفوعی ایجاد شود. البته گاهی خونریزی روده‌ی کوچک نیز منجر به ملنا می‌شود. برای ایجاد ملنا حداقل ۱۴ ساعت زمان نیاز است.

• هماتوشزی: به صورت دفع خون به رنگ قرمز روشن یا خرمایی رنگ یا مدفوع زرشکی رنگ است که نشان‌دهنده‌ی خونریزی دستگاه گوارشی تحتانی و راست روده است. البته در موارد خاص ممکن است از دستگاه گوارش فوقانی نیز نشأت بگیرد.

• خون مخفی: خون به صورت مخفی درون مدفوع وجود دارد که با چشم دیده نشده و فقط طی بررسی آزمایشگاهی مدفوع به آن پی می‌‌برند. خون مخفی از خونریزی‌های کم و ناچیز منشأ می‌گیرد.

خونریزی مقعدی به هر شکلی که باشد برای انسان‌ها نگران کننده است. اولین احتمالی که از ذهن بیمار در صورت مشاهده‌ی خون در مدفوع می‌گذرد ابتلا به سرطان روده است در حالی‌که این گزینه می‌توانند جزء آخرین احتمالات باشد. چنان‌چه خونریزی مقعدی خبر از توموری درون روده‌ها بدهد باید خوشحال بود زیرا خونریزی از نشانه‌های ابتدایی ابتلا به سرطان روده است. افراد مبتلا به خونریزی مقعدی و در معرض خطر سرطان روده باید هر چه سریع‌تر به پزشک متخصص کانسر روده مراجعه کنند. این افراد شامل:

• افراد با سن ۴۰ سال یا بیشتر و مبتلا به مدفوع شل و مکرر طی شش هفته گذشته؛

• افراد با سن ۶۰ سال یا بیشتر و خونریزی مقعدی بیشتر از شش هفته؛

• افراد کم‌خون (کاهش تعداد سلول های قرمز خون)؛

• افراد دارای سابقه خانوادگی سرطان روده؛

• افراد دارای کولیت اولسراتیو.

علل خونریزی مقعدی

خونریزی مقعدی می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد که از شایع‌ترین علل آن می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• بواسیر یا هموروئید: رگ‌های خونی متورم و ملتهب در داخل و اطراف مقعد می توانند هنگام اجابت مزاج و عبور مدفوع سفت خونریزی کرده و به صورت رگه‌هایی از خون قرمز روشن در مدفوع یا بر روی دستمال توالت رویت شود. هموروئید کوچک معمولاً فاقد درد است اما انواع بزرگ‌تر آن علاوه بر درد ممکن است با ترشحات مخاطی، سوزش و خارش همراه باشد. بواسیر یک بیماری شایع در میان مردم جهان است که می‌تواند به دلیل یبوست مزمن یا زور زدن در حین دفع مدفوع، بارداری، فشار کار (بلند کردن اجسام سنگین و غیره)، چاقی و مقاربت مقعدی ایجاد شود. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط بیماری هموروئید یا بواسیر؛

• شقاق مقعد: شقاق یا فیشر مقعد پارگی کوچک در پوست مقعد است که می تواند علی‌رغم کوچکی (معمولاً کمتر از یک سانتی متر) بسیار دردناک باشد. خون ناشی از آن معمولاً به رنگ قرمز روشن است و به سرعت متوقف می شود. درد ناشی از آن هنگام دفع مدفوع فرد را مجبور به نگه داشتن مدفوع می‌کند. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط بیماری فیشر یا شقاق مقعدی؛

• فیستول مقعد: فیستول مقعد یک کانال کوچک ما بین انتهای روده و پوست اطراف مقعد است. معمولاً دردناک است و می‌تواند باعث ترشحات خون‌آبه‌ای یا خونریزی حین اجابت مزاج شود. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط بیماری فیستول مقعد؛

• آنژیودیسپالزی: عروق خونی غیر طبیعی در دستگاه گوارش که می‌تواند باعث خونریزی گوارشی شود. آنژیودیسپالزی اغلب در سمت راست روده بزرگ و بدون علت شناخته شده‌ای ایجاد می‌شود. این بیماری در افراد مسن شایع‌تر است و می‌تواند به صورت خونریزی سریع به رنگ قرمز روشن از رکتوم و بدون درد بروز کند؛

• اسهال و استفراغ: یک عفونت ویروسی یا باکتریایی معده و روده می‌تواند سیستم ایمنی بدن فرد را به مبارزه بطلبد و در نهایت با بروز اسهال یا مخاط و همچنین استفراغ و گرفتگی عضلات معده ظاهر شود؛

• دیورتیکول: برآمدگی‌های کوچک در دیواره روده است که دارای عروق خونی ضعیف است و معمولاً در قسمت‌هایی از روده‌ی بزرگ رخ می‌دهد. دیورتیکول می‌تواند به صورت ناگهانی و بدون درد خونریزی کند و با علایم دیگر مانند درد شکم، تب و تغییر در اجابت مزاج طبیعی ظاهر شود؛

• سرطان روده (سرطان کولون یا رکتال): ممکن است تنها علامت سرطان روده در مراحل اولیه خونریزی از رکتوم باشد.

برخی از علل غیر معمول‌ و نادرتر خونریزی از مقعد عبارتند از:

• داروهای ضد انعقاد: مصرف داروهای ضد انعقادی مانند وارفارین یا آسپرین که به منظور کاهش احتمال ایجاد لخته خون تجویز می‌شوند، گاهی اوقات می‌توانند باعث خونریزی داخلی و گوارشی در فرد شوند؛

• بیماری التهابی روده: ابتلا به بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو در طولانی‌‌مدت باعث ملتهب شدن پوشش دیواره‌ی روده و خونریزی می‌شود. بیماری کرون اغلب روده‌ی کوچک و کولیت اولسراتیو بیشتر روده بزرگ و راست روده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. خونریزی ناشی از این بیماری‌ها به صورت اسهال خونی بروز می‌کند؛

• زخم معده: به صورت زخم و آسیب در معده یا ابتدای روده‌ی کوچک بروز می‌کند که درد شکم و خونریزی تیره و مدفوع قیری شکل از نشانه‌های بارز آن است؛

• پولیپ روده: رشد قسمت کوچکی از پوشش داخلی روده بزرگ یا راست روده پولیپ روده نام دارد که می‌تواند در موارد نادری باعث خونریزی مقعدی شود؛

• کوله سیستیت (التهاب کیسه صفرا)؛

• کولیت ایسکمیک (التهاب روده بزرگ ناشی از کاهش جریان خون)؛

• کیست گانگلیون (التهاب روده بزرگ ناشی از عفونت)؛

• پرولاپس رکتوم (بیرون زدن بخشی از راست‌روده از مقعد).

در صورتی که میزان خونریزی داخلی در فرد بسیار شدید باشد ممکن است فرد در معرض شوک قرار گیرد که در صورت مشاهده‌ی هر یک از این علایم در بیمار باید فوری به بیمارستان منتقل شود. علایم شوک ناشی از خونریزی شامل:

• تنفس تند و سطحی؛
• سرگیجه یا سبکی سر پس از ایستادن؛
• تاری دید؛
• غش؛
• گیجی؛
• تهوع؛
• پوست سرد، مرطوب و رنگ پریده؛
• کاهش حجم ادرار.

در صورت خونریزی مداوم و شدید مقعدی، درد ناحیه‌ی مقعد و درد شدید شکمی و دل‌پیچه باید به صورت اورژانسی به پزشک مراجعه کرد.

تشخیص و درمان خونریزی مقعدی

قبل از هر اقدام درمانی ابتدا باید فوقانی یا تحتانی بودن منشأ خونریزی مشخص شود که شرح‌حال و سن بیمار، سایر نشانه‌ها و علامت‌هایی که پزشک در معاینه‌ی بالینی و بررسی آزمایشگاهی پیدا می‌کند می‌تواند به تعیین محل خونریزی کمک کند. رنگ و نوع خونریزی می‌تواند در تشخیص مشکل بسیار کمک‌کننده باشد بدین صورت که:

• خونریزی از مقعد و قسمت‌های پایینی راست‌روده متمایل به رنگ قرمز روشن و تازه است که ممکن است با مدفوع مخلوط شود یا پس از اجابت مزاج به صورت رگه‌هایی از خون از مقعد خارج شود که نشانه‌ای از شقاق مقعدی یا بواسیر است؛
• خونریزی مربوط به روده‌ی بزرگ اغلب با مدفوع مخلوط می‌شود و به رنگ خون قرمز تیره‌تر است. خونریزی از کولیت، بیماری دیورتیکولی یا از یک تومور روده‌ای بیشتر این گونه بروز می‌کند البته در صورت حجیم و سریع بودن خونریزی می‌تواند به رنگ قرمز روشن نیز ظاهر شود؛
• خونریزی از معده و روده کوچک به دلیل فاصله داشتن از مقعد علاوه بر مخلوط شدن با مدفوع کاملاً تغییر رنگ داده و تیره می‌شود که می‌تواند نشان‌دهنده زخم اثنی‌عشر باشد.

در ادامه سوألات رایجی که پزشک از بیماری با خونریزی مقعدی می‌پرسد بیشتر شامل:

• آیا در مقعد یا شکم دردی احساس می‌کنید؟
• در صورت داشتن درد، نوع درد خود را توصیف کنید؟
• آیا در مقعد و اطراف آن خارش دارید؟
• آیا دچار هر گونه تغییری در اجابت مزاج روزانه‌ی خود مانند اسهال یا یبوست شده‌اید؟
• آیا ناگهانی وزن کم کرده‌اید؟
• آیا در اعضای خانواده سابقه‌ای از بیماری روده‌ای دارید؟
• داروی خاصی مصرف می‌کنید؟

بیماری مزمن کبدی و مصرف اخیر داروهای ضد التهابی مانند بروفن بیشتر نشانه‌ی خونریزی فوقانی دستگاه گوارش و بیماری التهابی روده یا بیماری قلبی و غروقی شدید به نفع خونریزی تحتانی سیستم گوارشی است. پزشک در حین تشخیص علت خونریزی میزان خون از دست رفته در بدن فرد و شدت آسیب را نیز بررسی می‌کند و در صورت نیاز خون به بیمار تزریق می‌شود.
پزشک گام به گام در جست‌وجوی علت خونریزی، ماهیت خونریزی، مدت خونریزی، وجود یا فقدان درد شکمی، تب، تغییرات اخیر اجابت مزاج فرد(مانند فوریت در دفع مدفوع)، کاهش وزن، سوابق بیماری و جراحی‌های شکمی اخیر، تنگی نفس و تپش قلب را بررسی می‌کند. سپس با معاینه بالینی از جمله معاینه‌ی انگشتی یا با کمک وسیله‌ای به نام پروکتوسکوپ ظاهر مقعد و وجود شقاق، فیستول یا هموروئید را بررسی می‌کند. معاینه‌ی انگشتی یک الی پنج دقیقه بسته به وجود توده یا نشانه‌ی غیر عادی زمان می‌برد. به طور کلی اقدامات تهاجمی در افرادی زیر ۴۰ سال که دلیل مشخصی برای خونریزی مقعدی خفیف خود دارند لازم نیست. ولی در افراد مسن‌تر از ۴۰ سال آزمایشات تشحیصی تهاجمی برای رد احتمال کانسر دستگاه گوارش باید انجام شود.
آندوسکوپی، سیگموئیدسکوپی و کولونوسکوپی از روش‌های تهاجمی تشخیصی برای مشاهده و بررسی لوله‌ی گوارشی فوقانی و تحتانی است که در تشخیص علت خونریزی بسیار کاربرد دارد.
پزشک پس از تشخیص علت خونریزی مقعدی با توجه به علت زمینه‌ای و ایجاد کننده خونریزی مقعدی درمان لازم را انجام می‌دهد. در ابتدا درمان‌های دارویی امتحان می‌شود و در صورت نتیجه‌بخش نبودن جراحی‌های کوچک و بزرگ برای کنترل خونریزی و درمان فرد انجام می‌گیرد.
برخی درمان‌ها با توجه به علت خونریزی مقعدی شامل:

• خونریزی هموروئید یا بواسیر: درمان هموروئید باید بسته به علت زمینه‌ای آن با تغییر رژیم غذایی و اصلاح عادات غلط رفتاری انجام شود. هموروئیدهای پیشرفته و مقاوم به درمان دارویی نیاز به درمان جراحی با روش‌های نوین دارند. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط درمان هموروئید یا بواسیر؛
• خونریزی شقاق یا فیشر مقعدی: با توجه به محل ایجاد شقاق مقعدی و علت آن در صورتی که شقاق ناشی از تنگی دریچه‌ی مقعدی باشد فرد نیاز به جراحی و برداشتن قسمتی از عضله‌ی مقعدی پیدا می‌کند. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط درمان فیشر یا شقاق مقعدی؛
• فیستول مقعدی: فیستول ایجاد شده در راست‌روده و مقعد به دلیل شدت آسیب بافتی که ایجاد می‌کند، معمولاً چاره‌ای جز جراحی ندارد. اطلاعات بیشتر با مراجعه به مقالات مرتبط درمان فیستول مقعد؛
• خونریزی دیورتیکول: برآمدگی‌هایی که درون روده به وجود آمده‌اند معمولاً به تغییر رژیم غذایی و درمان آنتی‌بیوتیکی پاسخ مثبت می‌دهند؛
• خونریزی سرطان روده: در صورتی که خونریزی مقعدی نادیده گرفته نشود و علت سرطانی بودن آن در مراحل اولیه‌ی بیماری کشف شود می‌تواند با احتمال بیشتری به درمان پاسخ داده و مؤفقیت‌آمیز خواهد بود؛
• خونریزی ناشی از داروی ضد انعقاد: تغییر نوع داروهای ضد انعقادی مصرفی یا دوز دارو تحت نظر پزشک معالج به کنترل خونریزی کمک می‌کند؛
• خونریزی بیماری التهابی روده: درمان‌های دارویی و تغییر در رژیم غذایی در کنترل و درمان بیماری التهابی روده مؤثر است؛
• خونریزی زخم معده: زخم معده معمولاً بدون نیاز به جراحی و مصرف داروهای خنثی‌کننده‌های اسید معده، کاهنده‌ی ترشح معده یا تقویت مقاومت در برابر اسید معده درمان می‌شود؛
• خونریزی پولیپ روده: پولیپ روده‌ای که عامل خونریزی مقعدی است را می‌توان با جراحی برداشت.