بیماری واریکوسل چیست و تأثیر آن بر ناباروری در مردان

واریکوسل برای اولین بار به عنوان یک مشکل بالینی در قرن ۱۶ شناخته شد. بارفیلد، جراح انگلیسی رابطه‌ی بین ناباروری در مردان و واریکوسل را در اواخر قرن نوزدهم پیشنهاد داد. مدت کوتاهی پس از آن، سایر جراحان ارتباط واریکوسل را با بازگرداندن باروری پس از ترمیم گزارش نمودند. از اوایل دهه ۱۹۰۰، گزارشات جراحان دیگر برای توصیف ارتباط واریکوسل با نازایی ادامه یافت. در دهه ۱۹۵۰، ایده جراحی اصلاح واریکوسل به عنوان یک روش بالینی در درمان انواع خاصی از ناباروری مردان پشتیبانی شد. در این مطلب با ما همراه باشید تا درباره علائم، علل، عوارض و حتی نحوه درمان این بیماری مطالعه نمایی.

واریکوسل چیست؟

واریکوسل تورم و پیچ و تاب خوردگی، رگ‌‌ها و عروق سیاهرگی قسمت بالایی بیضه‌ها است. این عروق بیضه‌های مرد را نگه می‌دارند. طناب اسپرمی در بالای هر بیضه و در قسمت فوقانی کیسه بیضه قرار دارد. طناب اسپرمی، اسپرم را از بیضه‌ها به آلت تناسلی منتقل می‌کند. در صورت بروز واریکوسل رگ‌ها بزرگ‌تر می‌شوند و این حالت باعث می شود تا بیشتر قابل توجه باشند. ناهنجاری های رحمی در اسکروتوم ممکن است به واریکوسل منجر شود. واریکوسل فقط در کیسه بیضه اتفاق می‌افتد و بسیار شبیه به وریدهای واریسی است که می‌توانند در پا رخ دهند. واریکوسل می‌تواند باعث کاهش تولید و کیفیت اسپرم شود که در بعضی موارد حتی منجر به ناباروری خواهد شد. واریکوسل یک بیماری رایج است که می توان آن را در ۱۵ درصد جمعیت مردان و حدود ۲۰ درصد از پسران نوجوان یافت. معمولاً در مردان ۱۵ تا ۲۵ ساله شایع‌تر است.

واریکوسل معمولاً در دوران بلوغ شکل می‌گیرد و در طول زمان می‌تواند بزرگتر شود. اغلب اوقات واریکوسل هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند و بی‌ضرر است. اما برخی واریکوسل‌ها می‌توانند باعث درد و مشکلات باروری مردان شوند. اگرچه واریکوسل در حدود ۲۰ درصد از جمعیت مردانه دیده می شود، اما در جمعیت نابارور (۴۰ درصد) بسیار شایع است. در واقع، واریکوسل شایع ترین علت تولید ضعیف و کاهش کیفیت اسپرم است. واریکوسل بیشتر در سمت چپ کیسه بیضه ها بروز می‌کند.

آناتومی سمت راست و چپ کیسه بیضه مردان یکسان نیست. واریکوسل ممکن است در هر دو طرف وجود داشته باشد، اما این مورد بسیار نادر است. همه‌ی انواع واریکوسل بر تولید اسپرم تأثیر نمی‌گذارد. خوشبختانه، تشخیص بیشتر واریکوسل‌ها آسان هستند و بسیاری از آن‌ها به درمان واریسکول نیاز ندارند. اگر واریکوسل باعث بروز علائم شود، می‌تواند منجر به جراحی گردد.

تولید اسپرم (اسپرماتوژنز) در دمای ۳۴٫۵ درجه سانتیگراد (۹۴٫۱ درجه فارنهایت) کارآیی بیشتری دارد، در حالی که دمای استاندارد بدن ۳۷ درجه است به همین منظور کیسه بیضه خارج از بدن با کمک یک کیسه قرار گرفته است تا با کمک آن خون شریانی قبل از رسیدن به اسپرم از طریق یک مکانیزم تبادل حرارتی کند. اختلال در این سیستم خنک‌کننده توسط واریکوسل می‌تواند باعث جلوگیری از تولید اسپرم با کیفیت خوب در بیضه می‌شود.

علائم واریکوسل

از آنجایی که بیماری واریکوسل به ندرت علائمی ایجاد می کند ، جای تعجبی ندارد اگر افراد متوجه آن نشوند. مگر در مواردی که باعث مشکل در باروری شود یا در طی معاینه و چکاپ های بدنی مشاهده شود. در صورت بروز علائم، نشانه های این بیماری به عنوان یک درد مبهم یا احساس سنگینی در بیضه ایجاد شده، که در طول روز ، به ویژه در هوای گرم یا بعد از تمرین های ورزشی یا پیاده روی بدتر می شود. نشانه های دیگر عبارتند از:

• تغییر سایز بیضه ها به طور مشهود
• التهاب یا ایجاد توده ای خارج از بیضه

• احساس توده در یکی از بیضه‌ها؛
• احساس سنگینی یا کشیدگی در کیسه بیضه؛
• درد ناگهانی، تیز و تکراری یا مبهم؛
• رگ‌های پیچیده شده و متورم کرمی شکل در کیسه بیضه؛
• تورم و برجستگی کیسه بیضه بدون درد؛
• تغییر سایز کاهشی بیضه؛
• مشکلات احتمالی باروری و یا کاهش کمیت یا کیفیت اسپرم؛

علائم معمولاً در هوای گرم، پس از ورزش سنگین و یا پس از نشستن یا ایستادن طولانی مدت اتفاق می‌افتد و تشدید می‌شود و با دراز کشیدن کاهش می‌یابد. واریکوسل تنها در معاینه‌ی پزشکی تشخیص داده می‌شود. با این حال، در صورت بروز هر گونه تغییر در اندازه‌ی کیسه بیضه، وجود توده یا مشکل باروری باید به پزشک مراجعه شود. در موارد نادر، واریکوسل ممکن است باعث آتروفی و کوچک شدن بیضه شود. بافت‌های تولید اسپرم بخش عمده‌ای از بیضه را تشکیل می‌دهند که اگر آسیب ببینند ممکن است بیضه کوچک‌تر و نرم‌تر شود.

علت البتلا به واریکوسل

شبکه پیچیده عروق درون کیسه بیضه به خنک شدن خون قبل از انتقال آن به بیضه کمک می‌کند. در رگ‌های سالم داخل کیسه بیضه، دریچه‌های یک طرفه خون را از بیضه‌ها به اسکروتوم انتقال می‌دهند و سپس آن‌ها را به قلب می‌فرستند. گاهی اوقات خون از طریق رگ‌ها حرکت نمی‌کند و با جمع شدن در ورید باعث بزرگ شدن عروق می‌شود. واریکوسل در طول زمان به آرامی توسعه می‌یابد. با این حال هیچ عامل خطر ساز برای ایجاد واریکوسل وجود ندارد و علت دقیق آن مشخص نیست. انسداد رگ‌های بزرگتر در شکم باعث فشار بر روی رگ‌های کوچک‌تر در اسکروتوم می‌شود که به احتمال زیاد فقط در مردان بالای ۴۰ سال رخ می‌دهد.

واریکوسل ناگهانی در یک مرد مسن ممکن است توسط یک تومور کلیه ایجاد شود و می‌تواند جریان خون را به یک ورید متوقف نماید. به ندرت، غدد لنفاوی متورم یا سایر توده‌های غیر طبیعی جریان خون را متوقف می‌کنند. مشکل واریکوسل در سمت چپ بیشتر از سمت راست است.بنابراین اختلال در عملکرد عروق درون کیسه بیضه و یا وجود تومور شکمی از علل واریکوسل است. با این حال به نظر می‌رسد هیچ عامل خطر قابل توجهی برای ایجاد واریکوسل وجود ندارد. با این حال، برخی تحقیقات نشان می‌دهد که اضافه وزن ممکن است خطر بروز آن را کاهش دهد در حالی که بلندی قد خطر آن را افزایش می‌دهد.

نحوه تشخیص

اکثر کسانی که مبتلا به این بیماری هستند، معمولا تا زمانی که دچار ناباروری نشوند، از وجود بیماری خود بی خبرند. البته لازم به ذکر است با کمی دقت می توانند متوجه شوند؛ زمانی که ایستاده هستند، کمی فشار غیر معمول در بیضه های خود حس می کنند. پزشک می تواند واریکوسل را طی یک معاینه فیزیکی معمول تشخیص دهد. واریکوسل هایی که کوچکتر هستند غالباً فقط در آزمایش ها مشخص می شوند. این آزمایش ها شامل :

• سونوگرافی داپلر (سونوگرافی طراحی شده برای تشخیص صدای برگشت خون از طریق رگ ها)  
• ترموگرافی (فناوری به کار گرفته از مادون قرمز برای تشخیص گرمای نا متعادل ایجاد شده توسط خون جمع شده در رگ ها).

پس از تشخیص واریکوسل، پزشک آن را در یکی از سه درجه بالینی طبقه‌بندی می‌کند. واریکوسل با توجه به اندازه‌ی توده در بیضه به سه درجه یک الی سه تقسیم می‌شود که درجه ۱ آن خفیف‌ترین حالت و درجه ۳ شدیدترین وضعیت است. درجات واریکوسل بدین صورت است:
⦁ واریکوسل درجه یک یا خفیف: در حالت طبیعی عروق کیسه بیضه طبیعی ولی در هنگام مانور والسالوا عروق مختل دچار تورم و برجستگی می‌شوند و قابل لمس خواهند بود.
⦁ واریکوسل درجه دو یا متوسط: در حالت طبیعی عروق برجسته و مختل قابل لمس بوده و حین وارد شدن فشار شکمی در مانور والسالوا تا حدود دو الی سه برابر برجسته می‌شوند.
⦁ واریکوسل درجه سه یا شدید: در نگاه اول عروق برجسته و مختل به راحتی رؤیت شده و در حین وارد شدن فشار شکمی تا چندین برابر بزرگ می‌شوند.
⦁ واریکوسل ساب کلینیکال: نوعی از واریکوسل است که طی معاینه قابل لمس نبوده و فقط طی سونوگرافی تشخیص داده می‌شود.

لزوماً اندازه در درمان کلی تأثیر نمی‌گذارد. ممکن است در مواردی فرد نیاز به درمان نداشته باشد. گزینه‌های درمانی براساس میزان ناراحتی یا ناباروری انتخاب می‌شوند.

عوارض

مطالعات نشان داده است که میزان ناباروری در مردان با واریکوسل در مقایسه با افرادی که واریکوسل ندارند بیشتر است. دلیل این امر روشن نیست. مطابق با یکی از نظریه‌ها خون جمع شده باعث می‌شود تا دمای کیسه بیضه نسبت به حالت طبیعی کمی بالاتر رود. این افزایش دما ممکن است تعداد و کیفیت اسپرم ساخته شده توسط بیضه را کاهش دهد و بدین صورت باروری را کاهش دهد. حتی اگر واریکوسل تنها در یک طرف باشد، هر دو بیضه می‌تواند با افزایش مقدار خون جمع شده در وریدهای بزرگ گرم شود.

انواع روش های درمان واریکوسل

همیشه واریکوسل نیاز به درمان ندارد ولی در صورت بروز درد، آتروفی بیضه و یا ناباروری نیاز به درمان خواهد داشت. در حال حاضر توصیه می شود که در صورت وجود هر یک از این موارد شامل واضح بودن وریدهای واریسی کیسه بیضه، کاهش تعداد اسپرم و ناباروری دو ساله یا بیشتر و ناباروری غیر قابل توضیح بیمار تحت درمان قرار بگیرد.

درمان واریکوسل به روشهای متعددی انجام میشود. این روشها عبارت اند از درمان خانگی، درمان گیاهی و طب سنتی و انجام ورزش هایی چون یوگا انجام میشود. در ادامه با این روشها آشنا می شویم.

واریکوسلکتومی

جراحی برای اصلاح واریکوسل، واریکوسلکتومی نامیده می‌شود. واریکوسلکتومی جراحی یک روزه‌ای است که در بیمارستان انجام می‌شود. جراحی باز واریکوسل از طریق یک برش یک اینچی در زیر شکم و در بالای بیضه انجام می‌شود. جراح ممکن است از یک ذره‌بین یا عامل میکروسکوپی نیز برای دیدن رگ‌های کوچک استفاده کند. جراحی باز میکروسکوپی یا به عبارتی روش میکروسرجری بالاترین میزان مؤفقیت را در مقایسه با سایر روش‌های جراحی دارد. یک متخصص ارولوژی از طریق شکم یا لگن، رگ‌های غیر طبیعی را قطع و سپس مسدود می‌کند. بنابراین خون می‌تواند در اطراف رگ‌های غیر طبیعی و از طری عروق سالم جریان پیدا کند. 

آمبولیزاسیون واریکوسل

مبولیزاسیون واریکوسل جایگزین جراحی واریکوسل است. آمبولیسازی واریکوسل یک روش روزمره تهاجمی است. برای انجام این روش ابتدا یک لوله تو خالی کوچک به نام کاتتر کوچک به ورید کشاله‌ی ران یا گردن وارد می‌شود. سپس لوله را با استفاده از تصاویر اشعه ایکس به واریکوسل هدایت می‌کند. سپس کویل یا مواد شیمیایی از طریق لوله به واریکوسل منتقل می‌شود تا از عبور خون از رگ‌های غیر طبیعی جلوگیری کند و آن را به رگ‌های نرمال می‌فرستد. این روش اغلب با بیهوشی عمومی انجام می شود و اغلب چند ساعت طول می‌کشد.

درمان گیاهی و طب سنتی واریکوسل

تنها راه درمان مؤثر واریکوسل جراحی است، ولی برخی درمان‌های گیاهی و روش‌های طب سنتی نیز برای کنترل این بیماری توصیه شده است که البته درمان صد در صد نبوده ولی در کاهش علائم و جلوگیری از تشدید بیماری جنبه حمایتی دارد.
مطابق با یافته‌های طب سنتی دوری از استرس، خستگی، گرسنگی و رعایت یک رژیم غذایی کم سودا می‌تواند در درمان این بیماری مفید باشد. برای کاهش سودا باید از خوردن گوشت گاو، گوساله، پنیر کهنه و ماست ترش، غذاهای سرخ کردنی، بادمجان، چای، فلفل دلمه، عدس و فست فود خودداری شود.
مصرف برخی گیاهان دارویی مانند خاکشیر جوشیده شده روزانه به مدت دو الی سه ماه با کنترل یبوست فرد به کاهش فشار وارد بر عروق ناحیه لگن و کیسه بیضه و پیشگیری از تشدید عروق واریسی این ناحیه کمک خواهد کرد. برای مصرف این ماده گیاهی لازم است تا یک قاشق از آن را درون یک لیوان آب کمی جوشانده و میل کنید. برخی دمنوش‌های دیگر مانند گل گاو زبان و سنبل طیب نیز می‌توانند مفید باشند. مصرف ناشتای آب پنیری که به روش دستی تهیه می‌شود نیز در طب سنتی پیشنهاد شده است.

درمان خانگی

درمان خانگی واریکوسل می‌تواند مکمل گزینه‌های درمانی پزشکی باشد و نباید به تنهایی به عنوان درمان واریکوسل استفاده شوند. 

اسید چرب ضروری امگا ۳، یکی از اسیدهای چرب موجود در روغن کبد ماهی تأثیر قابل توجهی بر سلامت اسپرم دارد. هنگامی که اسیدهای چرب کافی وجود ندارد، کلسترول جایگزین اسید چرب مورد نیاز در غشای اسپرم می‌شود و مانع از بلوغ مناسب اسپرم خواهد شد.

• ال کارنیتین یک اسید آمینه شبیه به امگا است. این ماده به تحریک حرکتی اسپرم در مردان کمک می‌کند. ال کارنیتین به اسپرم‌ها برای متابولیسم چربی‌ها و قندها کمک می‌کند.
• ال آرژنین نیز اسید آمینه‌ای است که باعث افزایش گردش طبیعی به اندام‌های تولیدمثل برای بهبود سم‌زدایی و دریافت اکسیژن و مواد مغذی به اسپرم می‌شود.
• سلنیوم یک ماده معدنی است و برای تشکیل مناسب اسپرم ضروری است.

در درمان خانگی واریکوسل باید از مصرف این مواد غذایی شامل مارگارین، غذاهای فرآوری شده، چربی حیوانی، کافئین، روغن هیدروژنه، قند، الکل و آرد سفید تصفیه شده اجتناب شود و مصرف انواع دانه‌، مرغ، ماهی و روغن ماهی، روغن زیتون، روغن کتان، میوه و سبزیجات تازه افزایش یابد. مواد غذایی با فیبر بالا باعث هضم و جلوگیری از یبوست می شود که می تواند بر روی عملکرد رگ‌های نزدیکی روده و کف لگن اثر مطلوب بگذارد.

درمان واریکوسل با یوگا

یکی از بهترین ورزش‌ها برای سلامت بیضه‌ها و درمان واریکوسل یوگا است. یوگا به خنک شدن بیضه‌ها، بهبود گردش خون، جمع‌آوری سموم خون و کاهش استرس و استراحت ملایم بدن و در نتیجه باروری فرد کمک مطلوبی می‌کند. یوگا یک ابزار درمانی عالی برای کاهش استرس و اضطراب است. در هنگام تنش و اضطراب بدن قادر به درمان خود نبوده و باعث التهاب می‌شود. تحقیقات بی شماری در زمینه ناباروری و اختلال عملکرد جنسی مربوط به استرس و اضطراب وجود دارد. همچنین تحقیقات بی‌شماری نشان می‌دهد که یوگا در بهبود ناباروری و عملکرد جنسی اثربخش است. اگرچه یوگا درمان صد در صدی واریکوسل محسوب نمی‌شود ولی به عنوان یک برنامه درمانی مکمل بسیار مفید است.

باید توجه داشته باشید که این تمرین‌ها با احتیاط و بسیار آهسته انجام شود و در صورت ابتلا به واریکوسل بزرگ از انجام آن اجتناب شود.