سندرم ایسکمی روده علائم و عوارض+ نحوه درمان

سندرم‌های ایسکمیک روده‌ای ـ سندرم‌ های ایسکمیک احشایی یا مزانتریک ـ هنگامی رخ می‌دهد که جریان خون به روده به علت انسداد رگ‌های خونی کاهش می‌یابد. در این مطلب به طور جامع و کامل با بیماری سندروم ایسکمی روده، علائم، علتهای بروز این بیماری و روشهای تشخیص و درمان بیماری آشنا خواهیم شد.

ایسکمی روده چیست؟

وقتی جریان خون به روده به دلیل انسداد و معمولاً در یک شریان کاهش می‌یابد، ایسکمی روده‌ یا سکته روده، شرایط مختلفی را بروز می‌دهد و می‌تواند بر روی روده‌ی کوچک یا روده‌ی بزرگ (کولون) یا هر دوی آن‌ها تأثیر بگذارد. در بیشتر موارد، سندرم‌ های ایسکمیک روده‌ای ناشی از آترواسکلروز (ایجاد ماده چربی و پلاک در دیواره‌های رگ‌های خونی) است که منجر به تنگ شدن یا انسداد عروق می‌شود. این شرایط همچنین می‌تواند از طریق لخته‌های خون یا آنوریسم (بزرگ شدن یا انحنای غیر طبیعی) در عروق ایجاد شوند. سندرم‌های ایسکمیک روده‌ای بعد از ۶۰ سال شایع‌تر هستند، اما در هر سنی ممکن است رخ دهد. ایسکمی روده‌ای یک بیماری جدی است که می‌تواند باعث درد روده شود.

در موارد شدید، کم شدن جریان خون به روده می‌تواند به بافت روده آسیب برساند. ایسکمی روده اصطلاحی است که برای توصیف نتیجه اختلالات مختلفی که به سبب خون‌رسانی ناکافی در دستگاه گوارش رخ می‌دهد، استفاده می شود. چنین آسیب‌های ایسکمیک می‌تواند با علایمی از جمله درد ناگهانی شکم یا اسهال خونی یا وضعیت جدی‌تر مانند گانگرن که ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشد و حتی به مرگ منجر شود، آشکار گردد.
ایسکمی روده‌ای می‌تواند یک بیماری ویرانگر باشد، اما پیشرفت فوق العاده‌ای در درک پزشکی از ایسکمی روده در ۵۰ سال گذشته باعث شده تا در حال حاضر تعداد بسیاری از پزشکان قادر به تشخیص و شناسایی ایسکمی روده در اوایل ایجاد آن و در نتیجه دست‌یابی به نتایج بهتر درمانی در بیماران خود باشند. با توجه به اطلاعات فعلی در مورد این بیماری و در دسترس بودن گزینه‌های تشخیصی و درمانی مدرن امکان افزایش اطمینان از بهبودی بسیاری از بیماران وجود دارد.
این نکته حائز اهمیت است که مدیریت مؤفق ایسکمی روده شامل مشارکت بین بیمار و پزشک است. شناخت علائم اولیه و عوامل خطر بیماری توسط بیماران، توانایی پزشکان در تشخیص و مدیریت مناسب را افزایش می‌دهد.
اگر چه رخداد این وضعیت نسبتاً نادر است، اما در صورت وقوع شرایط تهدیدکننده‌ی زندگی است. به طور گسترده، AMI ممکن است به صورت شریانی یا وریدی طبقه‌بندی شود.

از آن‌جایی که چهار نوع ایسکمی حاد مزانتریک شباهت‌های مشترک دارند و در نهایت در صورت عدم درمان صحیح به از بین رفتن روده منجر خواهند شد، ممکن است با هم مورد بحث و بررسی قرار بگیرند.
بعضی از بیماران ممکن است کاندید خوبی برای آنژیوپلاستی تحتانی با استنت‌گذاری باشند. ایسکمی مزانتریک با توجه به مرگ و میر و مشکلات تشخیص، خطر قابل توجهی برای بیمار دارد. این خطر را می توان با تصویربرداری تشخیصی زودهنگام و تهاجمی و مشاوره اولیه جراحی کاهش داد.

نشانه ها و علائم ایسکمی روده

نشانه ها و علائم ایسکمی روده می‌تواند به صورت ناگهانی (حاد) یا به تدریج (مزمن) ایجاد شود. این وضعیت در افراد مختلف متفاوت است، بنابراین هیچ کدام از علائم و نشانه‌ها به تنهایی نشان دهنده ایسکمی روده نیست، اما به طور کلی برخی از الگوهای شناخته شده وجود دارد.
علادم و نشانه‌های ایسکمی حاد روده معمولاً شامل:

• درد ناگهانی شکمی که ممکن است خفیف تا شدید باشد؛
• نیاز فوری به اجابت مزاج
• حرکات روده‌ای مکرر
• حساسیت یا بی‌حسی شکم
• خون در مدفوع
• تهوع و استفراغ
• تب
• سردرگمی روانی در افراد مسن

علائم ایسکمی مزمن روده نیز عبارت‌اند از:

• گرفتگی شکم (معمولاً در ساعات اول پس از صرف غذا و یک تا سه ساعت طول می‌کشد.)
• درد شکمی (در طول هفته‌ها یا ماه‌ها به طور مداوم بوده و بدتر می‌شود.)
• ترس از خوردن به دلیل درد بعد آن
• کاهش وزن ناخواسته
• اسهال
• تهوع و استفراغ

علت

ایسکمی روده زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون از طریق شریان‌های اصلی که جریان خون را به روده خود منتقل می‌کنند، متوقف شود. این بیماری دارای علائم بالقوه بسیاری از جمله انسداد در عروق ناشی از لخته شدن خون و یا محدود شدن جریان شریان به علت تجمع چربی و کلسترول است. انسداد همچنین می‌تواند در رگ‌ها رخ دهد که البته کمتر رایج است. چندین علت احتمالی برای ایسکمی و نارسایی خونی روده وجود دارد که عبارت‌اند از:

• فتق: اگر روده به سمت جایگاه نامناسب و اشتباه حرکت کند یا از هم گسیخته شود، می‌تواند جریان خون را قطع کند.
• چسبندگی: روده ممکن است در بافت اسکار و محل جراحی قبلی به دام افتاده باشد که در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به از دست رفتن جریان خون ناحیه شود.
• آمبولی: آمبولی روده یا لخته شدن خون می‌تواند یکی از شریان‌های تأمین کننده روده را مسدود کند. افرادی که دچار حمله قلبی یا آریتمی مانند فیبریلاسیون دهلیزی هستند، در معرض خطر این مشکل قرار دارند.
• افزایش کلسترول: شریان‌هایی که خون را به روده منتقل می‌کنند، ممکن است به سبب افزایش کلسترول تنگ شده یا مسدود شوند. هنگامی که این اتفاق در شریان‌های قلبی رخ می‌دهد، باعث حمله قلبی می‌شود و هنگامی که در شریان‌های روده اتفاق می‌افتد، باعث ایسکمی روده می‌شود.
• خونریزی عروق دور از روده: در صورت خونریزی عروق دور از روده، عروق توسط لخته‌های خون مسدود شده و جریان خون در روده متوقف می‌شود. این مشکل در افراد مبتلا به بیماری کبدی، سرطان یا اختلالات انعقادی بیشتر است.
• فشار خون پایین: فشارخون بسیار پایین در بیمارانی که در حال حاضر دارای تنگی شرایین روده هستند نیز ممکن است باعث قطع جریان خون در روده شود. این مشکل اغلب در افرادی با سایر مشکلات جدی پزشکی رخ می‌دهد.

انواع این بیماری

 بیماری ایسکمی روده اغلب به چند دسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

• ایسکمی حاد مزانتریک: معمولاً شریان مزانتریک خون غنی از اکسیژن را به روده‌های می‌رساند. این نوع ایسکمی روده بر روی روده‌ی کوچک تأثیر می‌گذارد. شروع آن ناگهانی بوده و ممکن است به سبب این موارد رخ دهد:
  • انسداد‌ که درون یکی از رگ‌های اصلی روده ایجاد می‌شود و جریان خون را متوقف می‌کند، اغلب به دلیل رسوب‌های چربی (آترواسکلروز) ایجاد می‌شود که بر روی دیواره‌ی شریان قرار دارد. شریان‌هایی که خون و مواد مغذی غنی از اکسیژن را به روده می‌رسانند، می‌توانند به سبب آترواسکلروز تنگ شوند، همانطور که شریان‌های قلب در بیماری‌های قلبی تنگ می‌شوند. ایسکمی مزانتریک می‌تواند در صورت تنگ شدن یا انسداد شدید ایجاد شود.

ایسکمی حاد مزانتریک

• ایسکمی مزمن مزانتریک: ایسکمی مزمن مزانتریک همچنین به عنوان آنژین روده شناخته می‌شود و منجر به ایجاد ذخایر چربی در دیواره‌های شریانی (آترواسکلروز) می‌شود. فرآیند این بیماری به طور کلی تدریجی است و ممکن است فرد تا زمان درگیری شدید حداقل دو مورد از سه شریان اصلی نیاز به درمان نداشته باشد. یک عارضه بالقوه خطرناک ایسکمی مزمن، بروز ناگهانی لخته خون در یک شریان بیمار است که موجب قطع جریان خون می شود. هنگامی که رگ مسدود می‌شود، خون موجود در روده باعث تورم و خونریزی می‌شود. این مورد ترومبوز وریدی مزانتر نامیده می شود و ممکن است از این موارد ناشی شود:
  • التهاب حاد یا مزمن پانکراس (پانکراتیت)
  • عفونت شکمی
  • سرطان سیستم گوارشی
  • بیماری‌های روده‌ای مانند کولیت زخمی، بیماری کرون یا دیورتیکولیت
  • اختلالات انعقادی مانند اختلال لخته شدن ارثی یا مصرف داروهایی نظیر استروژن است که می‌تواند خطر لخته شدن را افزایش دهد
  • تروما به شکم

بیشتر بخوانید: بیماری کولیت چیست؟

ایسکمی کولون (کولیت ایسکمیک)

ایسکمی کولون شایع‌ترین نوع ایسکمی روده‌ای است و هنگامی رخ می‌دهد که جریان خون به کولون قطع می‌شود. این نوع اغلب بر بزرگسالان بالای ۶۰ سال تأثیر می‌گذارد، هرچند که در هر سن ممکن است رخ دهد. علایم و نشانه‌های ایسکمی کولون شامل خونریزی مقعدی، درد کمر ناگهانی و درد شکمی است.

چه عواملی خطر ابتلا به بیماری را تشدید می کنند؟

عوامل خطر ابتلا به بیماری ایسکمی روده و بیماری‌های زمینه‌ساز آن عبارتند از:

• تجمع ذخایر چربی در شریان‌ها (آترواسکلروز): ابتلا به بیماری‌های دیگر ناشی از آترواسکلروز مانند کاهش جریان خون به قلب (بیماری عروق کرونر)، پاها (بیماری عروق محیطی) یا شریان‌های مغزی (بیماری شریان کاروتید) احتمال ابتلا به ایسکمی بعد از ۵۰ سالگی را افزایش می‌دهد. از طرفی فشار خون بالا، استعمال سیگار، دیابت یا کلسترول بالا باعث افزایش خطر ابتلا به آترواسکلروز می‌شود.
• مشکلات فشار خون: داشتن فشار خون بیش از حد بالا و یا بیش از حد کم خطر ابتلا به ایسکمی روده را افزایش می‌دهد.
• مشکلات قلبی: خطر ابتلا به ایسکمی روده در صورت وجود نارسایی احتقانی قلب یا ضربان قلب نامنظم مانند فیبریلاسیون دهلیزی افزایش می‌یابد.
• مصرف برخی داروها: مصرف بعضی از داروها از جمله قرص‌های ضد بارداری و داروهای تنگی عروق خونی مانند داروی آلرژی و داروهای میگرنی ممکن است خطر ابتلا به ایسکمی روده را افزایش دهند.
• مشکلات انعقاد خون: بیماری‌ها و شرایطی که باعث افزایش خطر ابتلا به لخته شدن خون می‌شوند، خطر ابتلا به ایسکمی روده را افزایش می‌دهند. آنمی، کم خونی داسی شکل و سندرم ضد فسفولیپید از این موارد است. علاوه بر این ابتلا به بیماری ترومبوز وریدی، احتمال ایجاد ایسکمی روده را افزایش می‌دهد. این مشکل می‌تواند بر جوانان و افراد مسن تأثیر بگذارد و اغلب در افرادی که برای مدت طولانی بی‌حرکت بوده‌اند، دیده می‌شود. دیگر افراد در معرض خطر ابتلا به لخته شدن خون، افراد مبتلا به اختلالات ژنتیکی، بیماری التهابی روده و یا سرطان هستند.
• مصرف مواد مخدر و اعتیاد: مصرف کوکائین و مت‌آمفتامین با ایسکمی روده یا سکته روده ارتباط دارد.

عوارض ناشی از ایسکمی

عدم توجه به پیگیری و درمان به موقع بیماری ایسکمی روده می‌تواند با عوارض جبران ناپذیری همراه باشد. برخی از عوارض بیماری ایسکمی روده عبارت‌اند از:

• افرادی که مقدار زیادی از بافت‌های روده خود را از دست دادند، می‌توانند مشکلاتی در جذب مواد مغذی داشته باشند و دچار سوء‌تغذیه و سوجذب مواد غذایی شوند.
• برخی از افراد ممکن است به شدت مبتلا به تب و عفونت خون  شوند.
• اگر جریان خون به روده به طور کامل و ناگهانی مسدود شود، بافت روده می‌تواند بمیرد و دچار گانگرن شود. آسیب یا مرگ بافت روده ممکن است نیاز به کولوستومی یا ایلئواستومی موقت یا دائمی داشته باشد.
• دیواره روده می‌تواند سوراخ شده و در نتیجه محتویات روده به حفره شکمی نفوذ کند که باعث عفونت شدید می‌شود.
• گاهی اوقات روده‌ها می‌توانند از ایسکمی بهبود یابند، اما طی روند بهبودی بدن در ناحیه، بافت زخم ایجاد می‌شود که روده را متورم و دچار تنگی می‌کند.

بیماری ایسکمی روده‌ یک بیماری جدی است که در صورت عدم درمان، می‌تواند حتی منجر به مرگ بیمار شود. چشم‌انداز و پیش‌آگهی این بیماری به علت آن بستگی دارد. با این حال مصرف و رعایت یک رژیم غذایی مغذی و اجتناب از مصرف سیگار می‌تواند به جلوگیری از این بیماری کمک کند. درمان سریع فتق و کنترل عوامل خطر مانند آریتمی قلب، فشار خون بالا و کلسترول نیز می‌تواند مؤثر باشد. یک نتیجه خوب با درمان سریع حاصل خواهد شد.

نحوه تشخیص

تشخیص و درمان ایسکمی روده‌ای تا حدودی بسته به نوع بیماری، منبع و وضعیت بالینی بیمار متفاوت است. با این وجود، مشخص است که تشخیص زودرس برای دست یافتن به نتایج خوب ضروری است. به طور کلی، معمولاً آسیب‌ها بدون درمان ادامه می‌یابد و با احتمال بیشتری آسیب به روده را غیر قابل برگشت می‌کند. در اولین ویزیت پزشک برای تشخیص ایسکمی روده، تاریخچه‌ی بیماری‌های قبلی بیمار، علایم فعلی و نتایج معاینه‌های فیزیکی بررسی می‌شود. ابزارهای تشخیصی که اغلب برای تکمیل این اطلاعات استفاده می‌شوند، عبارت‌اند از:

• آزمایش خون: آزمایش خون ممکن است افزایش اسید در جریان خون یا تعداد گلبول‌های سفید خون (WBC) را که نشانگر عفونت است را نشان دهد. از طرفی ممکن است خونریزی در دستگاه گوارش وجود داشته باشد و نشان‌دهنده‌ی کم خونی در فرد باشد
• آنژیوگرافی: آنژیوگرافی یک مطالعه رادیولوژیک مخصوص عروق خونی است. مواد کنتراست از طریق یک کاتتر کوچک قرار داده شده در یک شریان شکمی یا وریدی تزریق می‌شود و پس از آن تصاویر رادیولوژیکی عروق تولید می‌گردد
• کولونوسکوپی
• سونوگرافی داپلر شکم

روش های درمان بیماری ایسکمی روده

درمان بیماری ایسکمی روده شامل بازگرداندن خون کافی به دستگاه گوارش و روده است. گزینه‌های درمانی بسته به علت، شدت و وضعیت بیماری متفاوت است. جراحی اضطراری برای از بین بردن لخته یا رفع انسداد عروق و بازگرداندن جریان خون به روده انجام می‌شود. در برخی موارد ممکن است جراح به از بین بردن بخشی از روده در صورت مرگ بافتی نیاز داشته باشد. در صورت ایسکمی حاد روده‌ی کوچک، به ویژه مواردی که ناشی از انسداد شریان‌ها است، مدیریت اولیه بیمار شامل رفع معضلات مربوطه و پیش‌بینی شرایط پزشکی، تزریق مایعات داخل وریدی و آنتی‌بیوتیک‌ برای جلوگیری از عفونت احتمالی است. آنژیوگرافی به عنوان استاندارد طلایی برای تشخیص محسوب می‌شود و معمولاً پس از انجام سی تی اسکن ـ که نشان داده درد شکمی ناشی از اختلال دیگری است که تقلید ایسکمی روده‌ای را ایجاد می‌کند ـ انجام می‌شود. گاهی اوقات تصویربرداری آنژیوگرافی که یک روش غیر تهاجمی برای مطالعه روده و رگ‌های خونی آن است، نیاز به یک بررسی آنژیوگرافی اساسی را از بین می‌برد. پس از انجام آن، تصمیم درباره‌ی درمان به طور عمده بر اساس یافته‌های آنژیوگرافی و ارزیابی پزشک از وضعیت بالینی بیمار انجام می‌شود.

سوالات متداول