سندرم رودهی تحریک‌پذیر یک اختلال عملکردی دستگاه گوارش است، یعنی مشکلات ایجاد شده ناشی از تغییرات در نحوه‌ی عملکرد سیستم گوارش است. اگرچه سندرم روده تحریک پذیر بیشتر در بزرگسالان اتفاق می‌افتد، اما کودکان نیز می‌توانند این وضعیت را تجربه کنند. اگرچه کودکان مبتلا به اختلال عملکردی گوارشی علایم مکرری دارند، اما دستگاه گوارش آنان آسیب نمی‌بیند. در واقع IBS بیماری نیست، بلکه گروهی از علایم است که با یکدیگر همراه می‌شوند. شایعترین علایم IBS شامل درد یا ناراحتی شکمی همراه با اسهال، یبوست یا هر دو مورد است. زمانی می‌توان انتظار سندرم رودهی تحریک‌پذیر را در یک کودک در حال رشد داشت که درد یا ناراحتی شکمی را یک بار در هفته حداقل به مدت دو ماه بدون هیچ گونه بیماری یا آسیب‌هایی که می‌تواند منجر به درد شود، تجربه کند. درد یا ناراحتی IBS ممکن است با تغییر در قوام مدفوع یا تغییر در تعداد دفعات حرکات روده تحریک شود.
شیوع سندرم رودهی تحریک‌پذیر در کودکان
درد شکمی روانی ناشی از استرس عاطفی یا اضطراب یک نشانه رایج در کودکان است، اما تحقیقات زیادی در مورد IBS در کودکان وجود ندارد. مطالعات نشان می‌دهد که بسیاری از کودکان مبتلا به درد شکمی مستعد ابتلا به IBS هستند. اطلاعات محدودی در مورد تعداد کودکان مبتلا به IBS در دسترس است. مطالعات قدیمی‌تر میزان شیوع درد شکمی شایع در کودکان را ۱۰ تا ۲۰ درصد گزارش کرده است. با این حال، این مطالعات IBS را از اختلالات شکمی حاد و سوء‌هاضمه تشخیص نمی‌دهد. یک مطالعه بر روی کودکان آمریکای شمالی نشان داد که ۱۴ درصد از دانش آموزان دبیرستانی و ۶ درصد از دانش آموزان مدارس متوسطه دارای IBS هستند. دختران و پسران به طور مساوی تحت تأثیر این اختلال قرار می‌گیرند.
علایم سندرم رودهی تحریک‌پذیر در کودکان
علایم IBS شامل درد شکمی یا ناراحتی و تغییرات در عادات روده‌ای است. سایر علایم IBS در کودکان شامل موارد زیر است:
- اسهال: دفع مدفوع به صورت آبکی سه یا چند بار در روز و احساس ضرورت دفع فوری مدفوع؛
- یبوست: دفع مدفوع سخت و خشک دو یا چند بار در طول یک هفته همراه با نیاز به اعمال فشار فراوان حین اجابت مزاج؛
- دفع ناکامل: احساس پری رکتوم علی‌رغم اجابت مزاج؛
- دفع موکوس: دفع یک مایع بی‌رنگ و لزج که توسط روده به منظور محافظت از دستگاه گوارش ساخته شده است؛
- نفخ شکم؛
علایم ممکن است بعد از غذا خوردن رخ دهد. برای تشخیص این سندرم لازم است تا علائم حداقل یک بار در هفته به مدت دو ماه ادامه داشته باشد.
علل سندرم رودهی تحریک‌پذیر در کودکان
به طور کلی علل IBS به خوبی درک نشده است. محققان معتقدند ترکیبی از مشکلات جسمی و روانی می‌تواند منجر به IBS شود. علل احتمالی IBS در کودکان عبارتند از:
- مشکلات پیام‌رسانی مغزی: سیگنال‌های بین مغز و اعصاب رودهی کوچک و بزرگ کنترل روده‌ها را بر عهده دارند. مشکلات سیگنال‌های مغز ممکن است باعث بروز علایم IBS مانند تغییراتی در عادات حرکتی روده و درد یا ناراحتی شود.
- مشکلات حرکتی دستگاه گوارش: ممکن است حرکات رودهی کوچک در کودکان مبتلا به IBS طبیعی نباشد. حرکت آرام روده می‌تواند منجر به یبوست شود و حرکت سریع می‌تواند باعث اسهال کودک شود. اسپاسم یا انقباضات ناگهانی و قوی عضلات روده می‌توانند باعث درد شکم شوند. بعضی از کودکان مبتلا به IBS دارای بیش فعالی نیز هستند که افزایش انقباض روده در آن‌ها در پاسخ به استرس است.
- حساسیت و تحریک‌پذیری: کودکان مبتلا به IBS حساسیت بیشتری به درد شکمی نسبت به کودکان بدون IBS دارند. این کودکان پس از خوردن غذا واکنش‌های مختلف نشان می‌دهند.
- مشکلات روحی و روانی: سندرم رودهی تحریک‌پذیر با سلامت یا مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی در کودکان ارتباط دارد.
- گاستروانتریت باکتریال: میزان شیوع ابتلا به IBS در برخی از کودکان مبتلا به گاستروانتریت باکتریایی ـ یک عفونت یا تحریک معده و روده ناشی از وجود باکتری ـ بیشتر است. محققان معتقدند که IBS بعد از ابتلا به بیماری در کودکان اتفاق می‌افتد. محققان هنوز نمی‌دانند که چرا گاستروانتریت منجر به IBS در برخی افراد و نه همه می‌شود.
- رشد بیش از حد باکتری‌های رودهی کوچک: به طور معمول باکتری‌های کمی در رودهی کوچک زندگی می‌کنند. افزایش تعداد باکتری‌ها و یا تغییر در نوع باکتری‌ها در رودهی کوچک می‌تواند گاز اضافی تولید کند و همچنین ممکن است باعث اسهال و کاهش وزن شوند. برخی از محققان معتقدند که SIBO ممکن است به IBS منجر شود و برخی مطالعات آنتی‌بیوتیک را در درمان IBS مؤثر دانسته است. با این حال، مطالعات ضعیف بوده و تحقیقات بیشتری برای نشان دادن ارتباط بین SIBO و IBS ضروری است.
- ژنتیک: مطالعات نشان داده‌اند که IBS در افراد دارای اعضای خانواده‌ای با سابقه‌ی مشکلات گوارشی رایج است. هنوز علت ژنتیکی این بیماری مشخص نشده است، با این حال علت می‌تواند شرایط محیطی خانواده یا نتیجه‌ی آگاهی زیاد از علائم بیماری‌های گوارشی باشد.
تشخیص سندرم رودهی تحریک‌پذیر در کودکان
برای تشخیص IBSدر کودکان لازم است تا کودک تحت یک معاینه‌ی فیزیکی قرار بگیرد و اطلاعات لازم در مورد سوابق پزشکی کودک و خانواده نیز از والدین پرسیده شود. سابقه‌ی پزشکی شامل سؤالاتی درمورد علایم کودک، اختلالات گوارشی اعضای خانواده، عفونت‌های اخیر، داروهای مصرفی و وقایع مرتبط با شروع علایم است. معمولاً زمانی که معاینه فیزیکی هیچ علتی برای علائم کودک نشان ندهد، تست‌های بیشتر مورد نیاز نیست، هر چند پزشک ممکن است یک آزمایش خون برای بررسی مشکلات دیگر درخواست کند. آزمون‌های تشخیصی اضافی ممکن است بر اساس نتایج آزمایش غربالگری مورد نیاز باشد. در صورت بروز این علایم یا بیماری‌ها ممکن است تست‌های تشخیصی دیگر برای کودکانی با سابقه‌ی خانوادگی مورد نیاز باشد.
- درد مداوم در قسمت راست یا پایین سمت راست شکم؛
- درد مخل خواب؛
- مشکل بلعیدن؛
- استفراغ مداوم؛
- کاهش سرعت رشد؛
- خونریزی گوارشی؛
- بلوغ تأخیری؛
- اسهال شبانه؛
- اختلالات روده‌ای التهابی طولانی‌مدت که سبب تحریک و زخم در دستگاه گوارش می‌شوند؛
- بیماری سلیاک (یک بیماری ایمنی است که در آن افراد نمی‌توانند گلوتن، پروتئین موجود در گندم، و جو را تحمل کنند، زیرا که باعث تخریب رودهی کوچک و جلوگیری از جذب مواد مغذی می‌شود. کودکان مبتلا به IBS بیشتر احتمال دارد که بیماری سلیاک داشته باشند. محققان ایتالیایی معتقدند که سندرم رودهی تحریک‌پذیر (IBS) در کودکان می‌تواند شاخص خوبی برای بیماری سلیاک باشد. بیماری سلیاک پس از درمان می‌تواند تأثیر مهمی در کیفیت زندگی کودک داشته باشد. بیماری سلیاک به پوشش رودهی کوچک آسیب می زند و از جذب مواد مغذی لازم جلوگیری می‌کند)؛
- بیماری زخم معده به صورت درد در ناحیه مری یا معده؛
آزمایش‌های تشخیصی دیگر شامل آزمایش مدفوع، سونوگرافی و سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر یا کولونوسکوپی است. در تست مدفوع با کمک والدین نمونه‌ای از مدفوع کودک در ظرف مخصوص تهیه و سپس برای بررسی از نظر انگل یا خون به آزمایشگاه ارسال می‌شود. با کمک سونوگرافی تصاویری از شکم کودک تهیه و سپس توسط پزشک تفسیر می‌شود. در این روش بی‌هوشی لازم نیست. این تصاویر می‌تواند مشکلات موجود در دستگاه گوارش که باعث درد و یا علائم دیگر می‌شوند را تشخیص دهد. سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر یا کولونوسکوپی تست‌های مشابه‌ای هستند. اما کولونوسکوپی برای مشاهده‌ی کل رکتوم و کولون استفاده می‌شود، در حالی که یک سیگموئیدوسکوپی قابل انعطاف فقط برای مشاهده رکتوم و کولون پایین قابل استفاده است. این آزمایش‌ها توسط یک متخصص گوارش در یک مرکز بیمارستانی یا کلینیک سرپایی انجام می‌شود. برای هر دو آزمایش دستورالعمل‌های آماده‌سازی روده در خانه پیش از انجام تست ارائه می‌شود. ممکن است از والدین کودک خواسته شود تا یک رژیم غذایی مایع را به مدت ۱ الی ۳ روز قبل از انجام تست برای کودک خود رعایت کنند. حتی ممکن است نیاز به مصرف ملین در شب پیش از انجام تست باشد. در اغلب موارد، بی‌هوشی و داروی ضد درد کمک می‌کند تا کودک آرام شود. همچنین ممکن است متخصص گوارش بیوپسی انجام دهد. والدین نگران نباشند زیرا کودک بیوپسی را احساس نمی‌کند. پاتولوژیست ـ پزشک متخصص تشخیص بیماری ـ بافت را در آزمایشگاه بررسی می‌کند. در طول ساعت اول پس از آزمایش ممکن است گرفتگی یا نفخ احساس شود که از روز بعد برطرف می‌شود.
درمان سندرم رودهی تحریک‌پذیر در کودکان
اگر چه برای IBS هیچ درمانی وجود ندارد، اما علایم بیماری را می‌توان با ترکیبی از موارد زیر کنترل کرد:
- تغییر در رژیم غذایی و تغذیه: وعده‌های غذایی بزرگ می‌تواند باعث دل درد و اسهال شود، بنابراین خوردن وعده‌های کم حجم‌تر به رفع علایم IBS کمک می‌کند. مواد غذایی پر کربوهیدرات مانند ماکارونی، برنج، نان و غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات مفید است. بعضی از غذاها و نوشیدنی‌ها مانند محصولات شیری، غذاهای پر چرب، نوشیدنی‌های کافئینی و حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی، غذاهای نفاخ مانند لوبیا و کلم علایم کودک را بدتر می‌کنند. فیبر غذایی است که یبوست را در کودکان مبتلا به IBS کاهش می‌دهد، اما ممکن است در کاهش درد کمک کننده نباشد. فیبر به نرم شدن مدفوع و دفع راحت آن از طریق روده کمک می‌کند. فیبر ممکن است سبب ایجاد گاز و نشانه‌هایی در بعضی از کودکان مبتلا به IBS شود. افزایش مصرف فیبر ۲ تا ۳ گرم در روز به کاهش خطر ابتلا به افزایش گاز و التهاب کمک می‌کند.
- داروها: پزشک بر اساس علائم کودک، داروی مناسب را انتخاب می‌کند. والدین نباید هر گونه دارویی را برای کودک خود استفاده کنند، مگر اینکه توسط پزشک تأیید شده باشد. مکمل فیبر را می‌توان هنگام ناکارآمدی فیبر غذایی برای کاهش یبوست توصیه کرد. داروی ضد اسهال لوپرامید در کاهش اسهال در کودکان مبتلا به IBS مؤثر است، هرچند درد، ضعف و یا علائم دیگر را کاهش نمی‌دهد. داروهای درمانی اسهال در بزرگسالان می‌تواند برای نوزادان و کودکان خطرناک باشد. داروهای ضد اسپاسم مانند هیوسین، سیمتروپیوم بروماید به کنترل اسپاسم عضله رودهی بزرگ و کاهش درد شکم کمک می‌کنند. داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین انتخابی در دوزهای پایین می‌توانند به کاهش علایم IBS از جمله درد شکمی کمک کنند. تصور می‌شود این داروها باعث کاهش درک درد، بهبود حالت‌های خلقی، خوشی و تنظیم فعالیت دستگاه گوارش می‌شوند.
- پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که معمولاً در دستگاه گوارش یافت می‌شوند. پروبیوتیک‌ها را می‌توان در مکمل‌های غذایی مانند کپسول‌ها، قرص‌ها و پودرها و برخی غذاها مانند ماست یافت نمود.
- درمان مشکلات روحی و روانی: درمان‌های چون گفت‌وگو درمانی با یک درمانگر و هیپنوتراپی به کنترل استرس و آرام‌سازی عضلات رودهی کودک کمک می‌کند.
هدف اصلی از درمان این سندرم در کودک بازگرداندن عملکرد عادی روزانه است.
عوارض ابتلا به سندرم رودهی تحریک‌پذیر در کودکان
کودک مبتلا به IBS اغلب احساس خوبی ندارد. کودک مبتلا به اسهال مکرر ممکن است از رفتن به مدرسه خجالت بکشد و یا از برقراری ارتباط با همکلاسی‌های خود خودداری کند، این امر می‌تواند باعث افسردگی و اضطراب او شود. اکثر کودکان مبتلا به IBS رشد طبیعی دارند. با این حال، بعضی از کودکان ممکن است کمتر بخورند تا درد کمتری داشته باشند، این کار می‌تواند منجر به کاهش وزن کودک شود.
در صورت ابتلای فرزندتان به IBS شدید لازم است تا مدرسه و معلم او را در مورد این شرایط مطلع کنید تا از امکان دسترسی فوری فرزندتان به توالت در مدرسه مطمئن شوید. مدرسه ممکن است به داشتن اطلاعاتی در مورد داروهای مصرفی فرزندتان نیاز داشته باشد. با مطلع نمودن مدرسه از وضعیت و نیازهای پزشکی فرزند خود شرایط را برای او ایده‌آل و قابل تحمل خواهید کرد.
