سندرم روده‌‌‌ی تحریک‌پذیر (IBS) یا کولون عصبی

سندروم روده ی تحریک پذیر نوعی اختلال یا بیماری در دستگاه گوارش است که بسیاری از افراد به آن آشنایی ندارند. در این مطلب با معرفی علائم این بیماری، علتها، عوارض، افراد در معرض خطر این بیماری و همچنین درمان این بیماری به تعریف این بیماری پرداخته ایم.

سندروم روده تحریک پذیر چیست؟

سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر یا IBS یک اختلال گوارشی است که با بروز مجموعه‌ای از علائم بالینی شامل گرفتگی، درد شکمی، افزایش گاز، عادات تغذیه‌ای روده، عدم تحمل غذایی و التهاب مشخص می‌شود. سندرم روده‌ی تحریک پذیر یک اختلال عملکردی است. این اصطلاح به تغییرات عملکرد سیستم گوارش اشاره دارد که منجر به مجموع علایمی به نام IBS می‌شود، در واقع مشکل به جای آسیب بافتی سیستم گوارش، مربوط به حرکت روده است. اختلالات عملکردی دستگاه گوارش زمانی اتفاق می‌افتد که دستگاه گوارش بدون وجود آسیب یک رفتار غیر طبیعی بروز می‌دهد. در گذشته، سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر به نام کولون یا روده‌ی اسپاستیک، بیماری روده‌ای عملکردی، کولیت روده یا کولون عصبی و کولیت مخاط نیز نامیده می‌شده است. کارشناسان نام این بیماری را تغییر دادند تا منعکس‌کننده‌ی این مفهوم باشد که این اختلال دارای علل فیزیکی و روحی است و محصول تخیل یک فرد نیست.
این سندرم یک اختلال رایج است که بر روده‌ی بزرگ (کولون) اثر می‌گذارد. سندرم روده تحریک‌پذیر معمولاً باعث گرفتگی، درد شکم، نفخ، گاز، اسهال و یبوست می‌شود و یک بیماری مزمن است که برای مدیریت نیاز به مدت زمان طولانی دارد.
IBS همان بیماری التهابی روده نیست. سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (IBS) و بیماری التهابی روده (IBD) دارای شرایط مشابهی نیستند. از لحاظ فنی، IBS بیماری نیست، بلکه یک اختلال عملکردی (عملکرد غیر طبیعی روده) است که به یک گروه از علایم منجر می‌شود. بیماری کرون و کولیت اولسراتیو انواع اصلی IBD هستند. آنها در طول زمان بدتر می‌شوند و بر خلاف IBS می‌توانند آسیب روده‌ای ایجاد کنند.

اگرچه نشانه‌های این بیماری ناراحت‌کننده هستند، اما برخلاف کولیت اولسراتیو و بیماری کرون که به شکل بیماری التهابی روده بروز می‌کنند، باعث تغییر در بافت روده یا افزایش خطر ابتلا به سرطان کولورکتال نمی‌شود. سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر و بیماری التهابی روده می‌توانند علایم مشابهی داشته باشند، اما علایم در IBS کمتر از IBD است. سندروم روده تحریک پذیر باعث التهاب، خونریزی روده، خونریزی مقعدی، زخم و آسیب دائمی یا عوارض ناشی از IBD نمی‌شود.
فقط تعداد کمی از افراد مبتلا به سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر علایم و نشانه‌های شدید دارند. برخی از افراد مبتلا می‌توانند علایم بیماری خود را با رژیم غذایی، تغییر شیوه‌ی زندگی و کنترل استرس مدیریت کنند. اما برخی دیگر برای کنترل بیماری به دارو و مشاوره نیاز دارند.
سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر یا IBS اغلب زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علل آن ناشناخته است و درمان‌های آن شامل رژیم غذایی و تغییرات شیوه‌ی زندگی و داروها هستند. این بیماری تهدیدکننده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی زندگی نیست، اما سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (IBS) می‌تواند دردناک باشد و زندگی فرد را مختل کند. یبوست، اسهال و گرفتگی‌های عضلانی می‌تواند باعث تغییر سبک زندگی فرد شود، اما هیچ دلیلی برای آزردگی خاطر فرد مبتلا وجود ندارد.

علائم

شایع‌ترین علائم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (IBS) شامل درد یا ناراحتی در شکم و تغییرات در چگونگی حرکات روده یا چگونگی قوام مدفوع فرد است. درد یا ناراحتی IBS ممکن است مانند گرفتگی عضلانی و حداقل دو مورد از موارد زیر باشد:

• اسهال (IBS-D) می‌تواند ناشی از حرکات روده‌ای ناخواسته و مدفوع شکننده باشد؛
• یبوست (IBS-C) می‌تواند همراه با تنش در حرکات روده باشد؛
• اسهال یا یبوست متناوب؛
• افزایش گاز؛
• تورم شکم یا نفخ؛
• درد شکمی یا ناراحتی(معمولاً می‌آید و می‌رود و معمولاً در نیمه‌ی پایین شکم است که پس از غذا خوردن بدتر می‌شود و پس از یک حرکت روده‌ای بهتر می‌شود)؛
• تغییر عادات روده‌ای؛
• عدم تحمل مواد غذایی؛
• مخاط در مدفوع؛
• درد کمر درد پس از خوردن غذاهای خاص؛
• حالت تهوع؛
• نیاز ناگهانی به اجابت مزاج؛
• احساس عدم تخلیه‌ی کامل روده؛
• کاهش وزن نامعلوم؛
• از دست دادن اشتها؛

همچنین علایمی که ممکن است نشان‌دهنده‌ی یک وضعیت جدی‌تر باشند عبارتند از:

• خونریزی از رکتوم؛
• درد شکم شبانه و یا در حال پیشرفت؛
• خون در مدفوع یا ادرار؛
• مدفوع سیاه یا قیری؛
• استفراغ؛
• درد یا اسهال که خواب را قطع می‌کند؛
• تب؛
• کاهش وزن؛

علل سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر

 از آن‌جا که IBS در زنان بسیار بیشتر از مردان اتفاق می‌افتد، برخی معتقدند هورمون‌ها ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشند. تاکنون مطالعاتی در این زمینه انجام نشده است. بنابراین مشکلات بهداشتی که علت ایجاد یا تشدید IBS هستند، عبارتند از:

• گرفتگی عضلات گوارشی؛
• حرکات غیر طبیعی روده‌ی بزرگ و روده‌ی کوچک (بیش از حد سریع و یا کند و یا خیلی قوی)؛
• حساسیت به درد یا گاز؛
• عفونت در دستگاه گوارش مانند گاستروانتریت (آنفولانزای معده) عفونت ویروسی یا باکتریایی معده و روده؛
• عدم تعدل هورمون‌های تولیدمثل یا انتقال دهنده‌های عصبی؛
• رشد بیش از حد باکتری‌های روده‌ی کوچک؛
• واکنش به برخی غذاها یا نوشیدنی‌هایی سخت هضم مانند اسید، قند، چربی و کربوهیدرات؛
• مسائل بهداشت روانی مانند افسردگی، اضطراب، استرس یا اختلالات هراس؛

انواع IBS یا سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر

به طور کلی پزشکان معمولاً IBS را به یکی از این چهار نوع بر اساس مداخله قوام مدفوع طبقه‌بندی می‌کنند. این دسته‌بندی به سبب تأثیر بر انواع درمان مهم است. انواع سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر عبارت است از:

•  IBS همراه با اسهال (IBS-D) : سندرم روده‌‌ی تحریک‌پذیری که غالباً با اسهال ( مدفوع چرب یا آبدار حداقل ۲۵ درصد مواقع، مدفوع سخت کمتر از ۲۵ درصد مواقع ) همراه است، IBS-D نامیده می‌شود و شایع‌ترین نشانه‌های آن شامل مدفوع مداوم، گاز روده، درد شکمی، عدم تخلیه‌ی کامل روده حین اجابت مزاج و تهوع است.
•  IBS همراه با یبوست (IBS-C ) : سندرم روده‌‌ی تحریک‌پذیر که غالباً با یبوست ( مدفوع سخت یا یکنواخت حداقل در ۲۵ درصد مواقع، مدفوع شل یا آبدار کمتر از ۲۵ درصد مواقع ) همراه است و IBS-C نامیده می‌شود که نشانه‌ها و علایم آن شامل مدفوع کم و سخت و تنش عضلانی روده حین اجابت مزاج است.
• IBS ترکیبی (IBS-M) : برخی از افراد مبتلا به IBS الگوی متناوب یبوست و اسهال( مدفوع سخت یا یکنواخت حداقل ۲۵ درصد مواقع، مدفوع چرب یا آبدار حداقل ۲۵ درصد مواقع ) دارند. این ترکیب IBS-M نامیده می‌شود.
• IBS نامشخص (IBS-U) : افراد دیگر به راحتی در هیچ یک از دسته‌ها ( مدفوع سخت کمتر از ۲۵ درصد مواقع، مدفوع شل یا آبدار کمتر از ۲۵ درصد مواقع ) نمی‌گنجند که به این دسته IBS-U گفته می‌شود.

عوامل خطر ابتلا به سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر

شناسایی عوامل مؤثر بر IBS یک گام کلیدی در مدیریت وضعیت بیماری است تا فرد احساس کند که کنترل زندگی خود را دارد. بسیاری از افراد علائم و نشانه‌های سندرم روده‌ی تحریک پذیر را دارند، اما احتمال ابتلا به این سندرم در برخی افراد بیشتر است. عوامل خطر سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر عبارت‌است از:

• سن: IBS  بیشتر در افراد زیر ۴۵ سال رخ می‌دهد.
• جنس: زنان دو برابر مردان به این سندرم مبتلا می‌شوند.
• سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر: مطالعات نشان می‌دهد افرادی که عضو خانواده‌ای با IBS هستند، ممکن است در معرض خطر ابتلا به این بیماری باشند. تأثیر سابقه‌ی خانوادگی بر خطر ابتلا به IBS ممکن است به ژن‌ها، عوامل مشترک در محیط خانواده یا هر دو مربوط باشد.
• سابقه‌ی ابتلا به یک اختلال روانی: اضطراب، افسردگی، اختلال شخصیت و سابقه‌ی سوء استفاده جنسی در دوران کودکی از عوامل خطر این سندرم است.

چه افرادی در معرض ابتلا به این بیماری هستند؟

بیماری سندرم روده تحریک پذیر عارضه ای است که ممکن است هر فردی در هر سن و سالی به آن مبتلا شود. بنابراین در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا برخی از گروه های حساس در معرض ابتلا را بررسی نماییم.

سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در کودکان

به طور کلی زمانی می‌توان انتظار سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر را در یک کودک در حال رشد داشت که درد یا ناراحتی شکمی را یک بار در هفته حداقل به مدت دو ماه بدون هیچ گونه بیماری یا آسیب‌هایی که می‌تواند منجر به درد شود، تجربه کند. درد یا ناراحتی IBS ممکن است با تغییر در قوام مدفوع یا تغییر در تعداد دفعات حرکات روده تحریک شود.

علایم IBS شامل درد شکمی یا ناراحتی و تغییرات در عادات روده‌ای است. سایر علایم IBS در کودکان شامل موارد زیر است:

• اسهال: دفع مدفوع به صورت آبکی سه یا چند بار در روز و احساس ضرورت دفع فوری مدفوع؛
• یبوست: دفع مدفوع سخت و خشک دو یا چند بار در طول یک هفته همراه با نیاز به اعمال فشار فراوان حین اجابت مزاج؛
• دفع ناکامل: احساس پری رکتوم علی‌رغم اجابت مزاج؛
• دفع موکوس: دفع یک مایع بی‌رنگ و لزج که توسط روده به منظور محافظت از دستگاه گوارش ساخته شده است؛
• نفخ شکم؛

علایم ممکن است بعد از غذا خوردن رخ دهد. برای تشخیص این سندرم لازم است تا علائم حداقل یک بار در هفته به مدت دو ماه ادامه داشته باشد.

سندروم روده تحریک پذیر در افراد باردار

برخی از زنان باردار معمولاً احساس می‌کنند که در این دوران به طور کامل به حالت بهبودی رسیده‌اند، اما از طرفی زنان دیگر ممکن است احساس کنند که بارداری باعث تشدید علایم آنان شده است. با این حال تغییرات علایم زنان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر ممکن است در هر سه ماهه از بارداری به این صورت باشد که در ادامه به آن می‌پردازیم:

• سه ماهه‌ی اول بارداری: ممکن است چند هفته طول بکشد تا اثرات هورمون‌های مؤثر بر سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر احساس شود، اما اکثر افراد در این سه ماه فاقد علایم می‌باشند. در صورت ابتلا به بیماری صبحگاهی باید به مواد غذایی محرک و دوری از آن‌ها بیشتر توجه نموده و از استعمال سیگار یا مصرف نوشیدنی‌هایی کافئینی مانند چای به صورت ناشتا پرهیز شود.
• سه ماهه دوم: علائم IBS ممکن است در طول تغییرات هورمونی در سه ماهه‌ی دوم افزایش یابد.
• سه ماهه سوم: علایم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر در طول تغییرات هورمونی در سه ماهه‌ی سوم نیز افزایش می‌یابد. یبوست به احتمال زیاد به یک مشکل روزافزون به ویژه در ماه هشتم تبدیل شده و ممکن است نیاز به اقدام درمانی پیدا کند.
• پس از تولد: گاهی اوقات علایم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر پس از تولد نوزاد و زایمان شروع می‌شود. با این حال در مواردی نیز علائم پس از زایمان ناپدید شده و یا حتی به مدت طولانی کاهش می‌یابد.

عوارض جانبی ناشی از سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر

به طور کلی عوارض جانبی ناشی از سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر به علائم آزار دهنده‌ی بیماری محدود می‌شود و در مواردی که فرد به اسهال یا یبوست مکرر و شدید مبتلا است، ممکن است انواع بیماری‌های مقعدی مانند هموروئید یا شقاق مقعدی بروز کند. در مواردی که رژیم غذایی فرد بسیار محدود می‌شود نیز احتمال بروز مشکلاتی چون کمبودهای انواع مواد مغذی، ویتامین‌ها یا مواد معدنی وجود دارد.

بزرگترین عارضه‌ی IBS اثر مخرب آن بر فعالیت‌های روزمره زندگی و ایجاد چالش‌هایی است که فرد را منزوی کرده و از حضور در اجتماع منع می‌کند. IBS تهدید کننده‌ی حیات یا زندگی فرد نیست و به بیماری‌هایی چون سرطان روده‌ی بزرگ یا بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت زخمی یا کرون منجر نمی‌شود، اما IBS در طولانی‌مدت می‌تواند سبک زندگی فرد را تغییر دهد. استرس و اضطراب می‌تواند ناشی از درد باشد و زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

افراد مبتلا به IBS اغلب ممکن است از کار یا مدرسه دست بکشند و کمتر بتوانند در فعالیت‌های روزانه شرکت کنند. بعضی از افراد نیاز به تغییر تنظیمات کاری خود مانند تغییر محل کار به خانه، تغییر ساعت کاری و یا حتی تغییر شغل دارند. این اثرات IBS در مواردی سبب می‌شود تا فرد زندگی را کامل به حال خود رها کند و در نهایت دلسرد یا افسرده شود.

درمان خانگی سندرم روده‌‌‌‌‌‌‌ی تحریک‌پذیر

اولین اقدام درمان خانگی که پزشک ممکن است پیشنهاد کند تهیه‌ی یک دفترچه یادداشت غذایی است. این دفترچه به فرد کمک می‌کند تا غذاهایی را که بر شدت علائم سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر اثر می‌گذارند را جمع‌آوری نماید. برخی از غذاها ممکن است نفخ و تولید گاز روده را بدتر کنند. معمولاً غذاهایی که می‌توانند روده را تحریک کرده و باعث اسهال شوند، عبارت‌اند از:

• قهوه و کافئین؛
• الکل؛
• محصولات لبنی؛
• غذاهای چرب و سرخ شده؛
• غذاهایی با قند بالا؛
• فروکتوز (به طور طبیعی در عسل و بعضی از میوه‌ها یافت می‌شود و همچنین به عنوان شیرین‌کننده استفاده می‌شود.)
• شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند سوربیتول، مانیتول، زایلیتول، ملتیتول؛
• بعضی از سبزیجات (کلم، گل کلم، کلم بروکلی، تربچه، ترب کوهی،کلم بروکسل) و حبوبات نفاخ (لوبیا، عدس، باقلا، سویا، لوبیا قرمز)؛
• برخی میوه‌های خام؛

در کنار تمامی درمان‌های موجود برخی تکنیک‌ها و درمانی‌های طب جایگزین می‌تواند در کنترل بیماری نقش مؤثری داشته باشد. برخی از درمان‌های طب جایگزین در سندرم روده‌‌ی تحریک‌پذیر عبارت‌اند از:

• درمان مشکلات روانی: درمان‌های روانشناسی ممکن است علائم IBS را بهبود بخشد. بحث درمان باعث کاهش استرس و بهبود علائم IBS می‌شود. در برخی موارد، یک روانشناس یا روانپزشک می‌تواند به یادگیری مدیریت استرس کمک کند. دو نوع روش درمانی که متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در درمان سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر استفاده می‌کنند شامل درمان رفتاری شناختی و روان پزشکی و یا بین فردی است. درمان رفتاری شناختی بر افکار و اعمال فرد متمرکز است. روان درمانی بر چگونگی احساسات فرد مبتلا به این بیماری متمرکز است. این نوع درمان معمولاً شامل تکنیک‌های آرام‌سازی و مدیریت استرس می‌شود.
• هیپنوتیزم مستقیم روده: در هیپنوتیزم روده، یک درمانگر از هیپنوتیزم برای کمک به آرام کردن ماهیچه‌های روده‌ی بزرگ استفاده می‌کند.
• آموزش ذهنیت: آموزش ذهنیت می‌تواند به تمرکز و توجه فرد به احساسات فعلی و جلوگیری از فاجعه و یا نگرانی کمک کند.
• طب سوزنی: محققان دریافتند که طب سوزنی ممکن است علایم افراد مبتلا به IBS را بهبود بخشد.
• داروهای گیاهی: داروهای گیاهی Peppermint یک ضد اسپاسم طبیعی است که ماهیچه‌های صاف را در روده شل می‌کند. Peppermint ممکن است تسکین کوتاه‌مدت علایم IBS را به همراه داشته باشد، اما نتایج مطالعات ناسازگار است. قبل از مصرف هر گونه داروی گیاهی با پزشک خود مشورت کنید تا از عدم تداخل آن با سایر داروهای مصرفی اطمینان حاصل کنید.
• Biofeedback: این روش کاهش استرس به فرد کمک می‌کند تا تنش عضلانی و سرعت ضربان قلب را کاهش دهد. هدف از این روش دست‌یابی یه یک حالت آرامش برای مدیریت استرس است. تمرینات آرامش‌بخش پیشرفته کمک می‌کند تا ماهیچه‌ها را در بدن خود شل کنید. باید بر تمامی عضلات بدن تمرکز نمود. تنفس عمیق با کمک دیافراگم باعث آرامش خواهد شد. در زمان نفس‌گیری باید شکم به داخل و هنگام رهاسازی آن به خارج رها شود. تنفس عمیق همچنین می‌تواند باعث آرامش ماهیچه‌های شکمی شود.