اسهال چیست؟ قرص درمان اسهال+ علت و علائم

اسهال یک بیماری بسیار شایع در جهان است که بیش از یک میلیارد نفر حداقل یک بار در سال یا بیشتر مبتلا به آن می‌‌شوند. گاهی بیماری اسهال می‌تواند آن‌قدر شدید شود که با ایجاد نیاز فوری به دستشویی و سایر مشکلات، آسایش انسان را بر هم زده و در نیمی از موارد فرد را مجبور به ترک کار و فعالیت رومزه کند. بسیاری از بیماری‌های گوارشی بدن خود را با تغییراتی در حالت مدفوع از جمله اسهال نشان می‌دهند.

در حالت طبیعی روزانه ۸ الی ۹ لیتر مایع وارد روده‌ی کوچک می‌شود که حدود یک الی دو لیتر آن از مصرف مایعات و مواد غذایی مصرفی و مابقی از ترشحاتت لوله‌ و سیستم گوارش تشکیل می‌شود. حال در صورت هر اختلالی در این روند و باز جذب نشدن مایعات موجود در روده، مایع اضافی همراه مدفوع از بدن خارج و فرد دچار اسهال می‌شود.

اسهال چیست؟

در حقیقت مدفوع انسان وقتی اسهال نام می‌گیرد که از حالت و قوام طبیعی خود خارج شده و تغییر رنگ دهد. مدفوع در اسهال دارای درجات متفاوت از نظرر قوام، شل تا آبکی است که به دفعات زیادی (بیشتر از سه بار) در طی روز تخلیه می‌شود. تداوم اسهال می‌تواند به ضعف و سرگیجه، کم‌آبی و بی‌حالی بدن منجر شود و با علایم دیگری چون تب، دل‌پیچه، استفراغ نیز بسته به علت آن رویت شود.
اسهال را می‌توان به صورت‌های مختلفی دسته‌بندی کرد علاوه بر نوع و علت آن، با توجه به مدت زمانی که طول می‌کشد نیز نامگذاری می‌شود، زیرا مدت زمانن ابتلا به آن از اهمیت فراوانی در تشخیص بیماری برخوردار است. این دسته‌بندی شامل:

• اسهال حاد: مدت زمان ابتلا به آن کمتر از ۲ هفته زمان می‌برد.
• اسهال پایدار: اسهال پایدار بین ۲ الی ۴ هفته طول می‌کشد.
• اسهال مزمن: اسهالی که بیش‌ از ۴ هفته فرد را آزار دهد مزمن بوده و نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد.

علائم و نشانه های اسهال

در برخی مواقع، تغییر در الگوی شکل مدفوع به صورت اشتباه اسهال در نظر گرفته می‌شود. هر دفع مدفوع مکرری اسهال نیست. در صورتی‌که مدفوع به دفعات و در حجم‌های کوچک همراه با احساس دفع فوری با حجم کلی کمتر از ۲۰۰ گرم روزانه تخلیه شود، مربوط به بیماری دیگری است که سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر نام دارد.
بی‌اختیاری مدفوع نیز بیماری دیگری است که بیشتر به علت از دست دادن توان عصبی عضلانی کف لگن یا یک اختلال ساختاری دیگر در مقعد منجر به دفع غیرر ارادی مدفوع می‌شود که ظاهراً شبیه اسهال بوده و اسهال کاذب نام دارد. شیوع این بیماری می‌تواند با اسهال واقعی و مزمن قابل قیاس باشد. برای همین باید در تشخیص بیماری اسهال واقعی توجه دقیقی به نشانه‌های موجود و مشاهدات بالینی داشت و طبق آن عمل کرد.

علت اسهال

همانطور که گفته شد اسهال به حالتی از یک بیماری گفته می شود که مدفوع فرد شل و آبکی میشود. این عارضه معمولا در بین افراد رایج بوده و در اثر وارد شدن میکروب یا ویروس به روده و معده به وجود می آید. البته موارد دیگری مانند حساسیت های غذایی، مواد غذایی مسموم یا حتی مصرف برخی دارو ها نیز به وجود آید.
بنابراین برخی از اصلی ترین علتهای بروز اسهال در افراد عبارت اند از:

• ویروس ها، باکتری ها، عفونت هایی که به بدن وارد می شوند
• آلرژی به برخی مواد غذایی
• کرون یا سندروم روده تحریک پذیر
• مصرف برخی دارو ها
• ابتلا به انگل
• مسمومیت های غذایی
• ابتلا به سرطان
• جراحی
• تغییرات آب و هوایی یا غذایی
• وجود برخی بیماری هایی مانند تیروئید و دیابت
• مصرف الکل با مواد مخدر که موجب چرب شدن مدفوع نیز می شوند
• مشکلات مربوط به سوء جذب

عوارض ابتلا به اسهال چیست؟

اسهال شدید می تواند منجر به عوارض قابل توجهی شود. اگر این علائم را دارید، با یک پزشک متخصص تماس بگیرید و به دنبال درمان اسهال و مراقبتهای پزشکی باشید.
اگر اسهال شدید دارید، ممکن است در صورت عدم اقدام به درمان دچار عوارض زیر شوید مانند:

• تب
• بواسیر یا همورویید
• سوزش مقعد
• شقاق مقعدی
• کاهش وزن
• کم آبی بدن
• دلپیچه
• درد شدید در روده ها و یا حتی مقعد
• استفراغ
• بی اختیاری مدفوع
• خون

عوامل مؤثر بر تشدید اسهال

اسهال حاد در نود درصد موارد به دنبال یک علت عفونی ایجاد می‌شود که در بیشتر بیماری‌های عفونی با نشانه‌های دیگری چون تب، استفراغ و درد ناحیه‌ی شکم همراه است. ده درصد دیگر نیز به علت عوارض دارویی، خوردن مواد شیمیایی یا سم و کاهش خون‌رسانی ایجاد می‌شود.
عوامل عفونی مؤثر در ابتلا به یک اسهال حاد اغلب به صورت دهانی ـ مدفوعی منتقل می‌شوند. در واقع خوردن مواد غذایی یا آشامیدن آب آلوده به مدفوعع انسان یا حیوان و حتی تماس مستقیم با فرد مبتلا به اسهال می‌تواند بیماری را منتقل کند. البته در صورت ورود این عامل بیماری‌زا به بدن، همیشه فرد مبتلا به اسهال نخواهد شد. زیرا سیستم ایمنی بدن و سیستم غیر ایمنی دستگاه گوارش بر باکتری یا ویروس بیماری‌زا غلبه می‌کند و به آن اجازه‌ی ایجاد اختلال در بدن را نمی‌دهد یا موجب توقف اسهال می شود.

چه افرادی در معرض اسهال قرار دارند؟

البته بسته به شرایط فیزیکی بدن فرد، وضعیت تغذیه و سلامت او و میزان قدرت عامل بیماری‌زا احتمال مغلوب شدن بدن و ابتلا به بیماری نیز وجود دارد. برخیی افراد به دلایل مختلفی بیشتر از سایر انسان‌ها در معرض ابتلا به اسهال حاد عفونی قرار می‌گیرند شامل:

• مسافران: احتمال ابتلا به اسهال ناشی از باکتری اشریشیا کلای، کامپیلوباکتر، شیگلا، ژیاردیا و سالمونلا در مسافرت به دلیل افول مسائل بهداشتی و استفاده از توالت‌های مشترک و آشامیدن آب و خوردن مواد غذایی سر راهی و نامعتبر بیشتر خواهد شد.
• مصرف‌کنندگان مواد غذایی خاص: در گردش و مهمانی یا رستوران معمولاً ممکن است فرد به دلیل سرو شدن جوجه، همبرگر نیمه‌پخته و سس مایونز در معرض شیگلا، انتروهموراژیک و سالمونلا قرار گیرد.
• نقص سیستم ایمنی: نقص ایمنی مادرزادی و نقص ایمنی اکتسابی ناشی از بیماری‌هایی مانند ایدز یا عوارض دارویی می‌تواند توانایی طبیعی بدن فرد را برای مقابله با عامل بیماری‌زا کم کند.
• کودکان: اسهال در کودکان ناشی از رعایت نکردن بهداشت فردی بیشتر در معرض ابتلا به ژیاردیا، شیگلا و روتاویروس در فضای جمعی مهدکودک می باشد. کودکان بیماری را با خود به منازل برده و والدین و سایر اعضای خانواده را در معرض ابتلا به اسهال قرار می‌دهند.
• پرسنل و کارکنان بهداشتی: یکی از عفونت‌های شایع منتقل‌شونده در محیط بیمارستانی کلستریدیوم دیفیسیل است که نه‌تنها بیماران بلکه پرسنل و کارکنان را در معرض ابتلا به اسهال قرار می‌دهد.
• خانمهای باردار: اسهال در بارداری یکی از انواع اسهال رایج در بین خانمهای باردار است که به دلیل تغییرات رژِم غذایی یا هورمونی به وجود می آید.

انواع اسهال

اسهال حاد عفونی بسته به نوع عامل بیماری‌زا دارای مجموعه‌ای از نشانه‌ها و علایم در کنار هم است که در تشخیص بیماری بسیار کمک‌کننده خواهد بود. اسهال آبکی حجیم، اسهال همراه با استفراغ شدید با یا بدون تب، اسهال همراه با نفخ و درد شکم و اسهال خونی هر یک خبر از ورود نوع خاصی از باکتری یا ویروس ایجادکننده اسهال به بدن را می‌دهند که پزشک با تشخیص نوع آن درمان مؤثر را تجویز می‌کند. گاهی اوقات بیماری به اسهال ختم نشده و منجر به اختلالات دیگر و ایجاد سایر بیماری‌ها در بدن خواهد شد.
علاوه بر اسهال‌های حاد با منشأ عفونی ممکن است با احتمال بسیار کمی عوامل غیر عفونی‌ای چون عوارض جانبی دارویی، خوردن سم و حشره‌کش‌ها درر ایجاد آن نقش داشته باشند. تعداد نامحدودی از داروها می‌توانند منجر به اسهال شوند اما در این میان آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد فشارخون، داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مانند بروفن و برخی داروهای ضد افسردگی و ملین‌ها شایع‌تر هستند. پزشک با گرفتن شرح‌حال دقیق از بیمار و داروهای مصرفی او و همچنین بررسی فاصله‌ی زمانی میان آغاز و مصرف دارو تا شروع علایم بیماری به عوارض جانبی دارو شک کرده و اصلی ترین علت اسهال را تشخیص می‌دهد.

در اسهال‌های مزمنی که فرد مدت طولانی بیشتر از یک ماه، علی‌رغم درمان‌های انجام شده از بیماری رنج می‌برد نیاز به بررسی دقیق‌تر و یافتن علت زمینه‌ای است. بر خلاف اسهال حاد علت اسهال مزمن بیشتر غیر عفونی است و بر اساس نوع علت دسته‌بندی و درمان می‌‌شود. انواع آن شامل:

اسهال ترشحی: آبکی، حجیم و بدون درد است که ارتباطی با غذا خوردن فرد ندارد و بدون مصرف مواد غذایی هم رخ می‌دهد. اسهال ترشحی به علت یک اختلال در جذب و دفع آب و الکترولیت در مخاط روده ایجاد می‌‌شود. این اختلال می‌تواند ناشی از عوارض مصرف داروها، مصرف مزمن الکل، هورمون‌ها و اختلال مادرزادی جذب یون باشد.

اسهال اسموتیک: اسهال اسموتیک وقتی به وجود می‌آید که ماده‌ی محلول دارای جذب اندک خورده شده آن‌قدر آب به درون روده می‌کشد که مانع باز جذب آن شده و به صورت اسهال آبکی دفع می‌شود. البته با نخوردن غذا و گرسنگی این نوع اسهال قطع خواهد شد. مصرف برخی مکمل‌های غذایی و ملین‌ها ‌می‌توانند فشار اسمزی روده را بر هم زنند. همچنین اختلال مادرزادی یا اکتسابی سوء جذب کربوهیدرات نیز باعث می‌شود.

اسهال استئاتوره‌ای: مدفوع چرب و بد بویی است که به سختی از سنگ سرویس بهداشتی پاک می‌شود. میزان چربی نرمال مدفوع حدود ۷ گرم روزانه است که در اسهال استئاتوره‌ای از این حد تجاوز کرده و حتی چندین برابر می‌شود. این اسهال معمولاً با کاهش وزن و کمبود ‌تغذیه‌ای ناشی از سوء‌جذب ویتامین و اسیدآمینه همراه است. نارسایی و انسداد مجاری پانکرانس، انسداد صفراوی و بیماری سلیاک می‌توانند به اسهال چرب منجر شوند.

اسهال التهابی: اسهال التهابی اغلب همراه با تب، درد، خونریزی یا سایر نشانه‌های التهابی بروز می‌کند. فرد مبتلا به اسهال خونی و التهابی حتماً باید از نظر سرطان روده‌ی بزرگ بررسی شود. این اسهال ممکن است از بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت زخمی، نقص ایمنی و سندرم بهجت ناشی شود.

اسهال ناشی از اختلال حرکت روده : بیماری های پرکاری تیروئید، دیابت، انسداد کاذب روده و مصرف برخی داروها می‌تواند سرعت حرکت روده را تغییر داده و باعث افزایش تحرک آن شوند و بدین ترتیب منجر به اسهال گردند. سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر با شیوع ده درصدی با قطع اسهال شبانه و ریتم اسهال و یبوست متناوب همراه است که معمولاً درد شکمی ناشی از آن با دفع مدفوع قطع می‌شود.

اسهال ساختگی: افراد مبتلا به این نوع اسهال معمولاً به صورت پنهانی و ساختگی با مصرف ملین و داروها با هدف صدمه به خود، بدن‌شان را در معرض ابتلا به اسهال قرار می‌دهند. بیشتر این افراد دارای مشکلات روانی و خود آزار هستند.

نحوه تشخیص

گاهی مشاهدات و معاینه ظاهری کافی نبوده و پزشک برای تشخیص نوع اسهال و عامل ایجاد کننده آن نیاز به درخواست آزمایش کشت مدفوع، سیگموئیدوسکوپی، آندوسکوپی، کولونوسکوپی، CT اسکن یا بیوپسی دارد.
نکته مهم و قابل توجه در درمان اسهال این است که آب‌ درمانی و مصرف مایعات خوراکی و تزریقی در درمان انواع اسهال کارآمد و مفید است و فرد را از خطرر مرگ نجات می‌دهد. گودی زیر چشم، خشکی دهان و ضعف و سرگیجه از نشانه‌های کم‌آبی بدن هستند.

پزشک پس از شرح‌حال و بررسی سوابق بیماری و دارویی فرد با تست آزمایشگاهی خون میزان الکترولیت و وضعیت سوء‌تغذیه‌ای بیمار را بررسی می‌کند.
سوالاتی در مورد شدت اسهال، ریتم و چگونگی، عوامل کاهنده و افزاینده آن و علایم همراه آن در تشخیص نوع اسهال مزمن بسیار کمک‌کننده است. ممکنن است آزمایشات تشخیصی تخصصی دیگر شامل کشت مدفوع، آندوسکوپی فوقانی، کولونوسکوپی، بیوپسی، رادیوگرافی روده کوچک و آزمایش عدم تحمل گلوکز مورد نیاز باشد.
پزشک پس از حدس چند عامل احتمالی یا تشخیص قطعی اسهال مزمن درمان‌هایی را با توجه به علت تجویز می‌کند. در صورتی که علت به وجود آورنده اسهالل مزمن قابل درمان باشد، اسهال کاملاً رفع خواهد شد. اما در اکثر موارد فقط می‌توان اسهال را کنترل و سرکوب کرد.

بیشتر بخوانید: کولونوسکوپی چیست؟

درمان اسهال

اسهال‌های حاد معمولاً نیاز به اقدام درمانی خاصی ندارد و خودبه‌خود رفع خواهد شد. ولی به طور کلی باید بسته به میزان شدت بیماری، مدت ابتلا و شرایط فرد تصمیم‌گیری شود. اسهال‌های حجیمی که فرد را در معرض خطر کم‌آبی بدن قرار می‌دهد، اسهال خونی یا همراه با تب مساوی یا بالاتر از ۵٫۳۸ درجه، اسهال مداوم بیش از ۴۸ ساعت، ابتلای فرد مسن یا دارای نقص ایمنی نیاز به مراجعه به پزشک، بررسی و اقدامات دیگر دارد.

در اسهال‌های چرب، مکمل‌ ویتامین‌های محلول در چربی برای جلوگیری از کمبود این گروه ویتامین‌ها تجویز می‌شود. البته مایع‌درمانی نباید فراموش شود زیرا تأمین و جبران آب در حال از دست رفتن بدن یکی از اصول درمانی اسهال است. درمان‌ خانگی در اسهال مزمن به دلیل وجود یک علت زمینه‌ای خیلی مؤثر نیست اما می‌تواند در کاهش علائم موقتی به فرد کمک کند.

درمان اسهال‌های خفیف مایعات خوراکی به‌تنهایی اثربخش خواهد بود و فرد می‌تواند با مصرف محلول ORS خانگی که به سادگی از ترکیب دو قاشق مرباخوریی شکر، یک قاشق چای‌خوری نمک و نصف قاشق چای‌خوری جوش‌ شیرین و چهار لیوان آب جوشیده سرد به دست می‌آید مانع کم‌آبی بدن خود شود. رعایت رژیم غذایی فاقد میوه و سبزی خام، کم حجم، مصرف کته ماست، خرما، سیب و خودداری از مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین و مواد غذایی تند و روغنی در سرعت بهبودی مؤثر است.
در مراحل شدیدتر بیماری پزشک برای درمان علاوه بر مایع‌درمانی خوراکی و تزریقی از سایر داروها و قرص اسهال مانند لوپرامید ویا قرص ضد اسهال بیسموت ساب سالیسیلات یا انواع آنتی‌بیوتیک‌ ها با توجه به نوع اسهال و شرایط بیمار استفاده می‌کند

پیشگیری از ابتلا به اسهال

برای جلوگیری از گسترش عفونت ویروسی یا باکتریایی که باعث اسهال می‌شود، همیشه باید استانداردهای بهداشتی در سطح مطلوب حفظ شود. با رعایت چند نکته‌ی ساده‌ی رفتاری و رعایت بهداشت غذایی می‌توان از عوامل بیماری‌ زا محیطی اسهال در امان بود و از انتقال آن به دیگران جلوگیری کرد. این اقدامات برای توقف اسهال عبارت است از:

• دست‌ها با آب گرم و صابون پس از رفتن به توالت و قبل از خوردن غذا به دقت و منظم شسته شود؛
• سرویس بهداشتی و شیرآلات و دستگیره درب با مواد ضد عفونی کننده بعد از هر بار دفع اسهال برای جلوگیری از پخش عفونت شست‌وشو شود؛
• شخص مبتلا به اسهال حتماً از کارد و چنگال، لیوان، ظروف و حوله‌ی شخصی استفاده کند.
• لباس آلوده به مدفوع و ملحفه به طور جداگانه از دیگر لباس‌ها و با بالاترین درجه حرارت ممکن شسته شود؛
• از رفتن به محل کار یا مدرسه حداقل تا ۴۸ ساعت پس از آخرین دفع اسهال خودداری شود؛
• از رفتن به استخرهای شنا به مدت دو هفته پس از آخرین دفع اسهال خودداری شود؛
• مواد غذایی خام و پخته با هم ذخیره نشوند؛
• مواد غذایی دریایی، گوشت و مرغ قبل از مصرف به صورت کامل پخته شود؛
• از خوردن غذای تاریخ مصرف گذشته اجتناب شود؛
• واکسن روتاویروس در کودکان برای پیشگیری از ویروس روتا که یک عامل اسهال در کودکان است تجویز شود؛
• در مسافرت از آب جوشیده یا آب آشامیدنی بطری‌ای استفاده شود؛
• از مصرف یخ یا بستنی باز در مسافرت خودداری شود؛
• از مصرف غذاهایی که ممکن است حاوی تخم‌مرغ خام باشد مانند سس مایونز باز دوری شود؛
• در شست‌وشوی میوه و سبزی دقت شود.

سوالات متداول