علت درد مقعدی، تشخیص و روش های درمان درد در مقعد

درد به فرد انگیزه می‌دهد تا به فکر چاره‌ای برای آن به پا خیزد و برای محافظت از بدن در حال آسیب راه‌ حلی پیدا کند. در واقع فرد را مجبور می‌کند تا به سمت دارو، دکتر و حتی در موارد شدید به سوی بیمارستان قدم بر دارد. گاهی اوقات درد بدون هیچ محرک قابل تشخیص، آسیب یا بیماری ایجاد می‌شود. پیام درد از طریق گیرنده‌های عصبی درد که با تراکم کم یا زیاد در قسمت‌های مختلف بدن پخش هستند به مغز رسیده و فرد را متوجه نقطه در حال آسیب می‌کند. درد شایع ترین دلیل برای مراجعه به پزشک در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته محسوب می‌شود. داروهای ضد درد ساده در ۲۰ تا ۷۰ درصد از موارد مفید و مؤثر است. عوامل روانی مانند حمایت اجتماعی یا حواس پرتی قابل توجه می‌تواند بر شدت ناخوشنودی درد تأثیر گذارد.
درد مقعد، احساس درد یا ناراحتی در انتهایی‌ترین قسمت از دستگاه گوارش است. درد مقعدی یک مشکل نسبتاً شایع است و می‌تواند با علایمی مانند پرولاپس(افتادگی)، فشار یا خونریزی همراه باشد. درد مقعدی اغلب می‌تواند از بیماری‌هایی مانند بواسیر یا شقاق مقعد ناشی شود که در آن صورت بیشتر با خون در مدفوع یا خونریزی همراه است، اگرچه ممکن است اسهال یا یبوست نیز وجود داشته باشد. نوع درد مقعدی معمولاً با توجه به علت زمینه‌ای آن متفاوت است. برای مثال بواسیر معمولاً باعث ناراحتی خفیف یا متوسط می‌شود، در‌حالی که شقاق مقعد می‌تواند به صورت احساس پاره شدن یا درد تیز چاقو مانند بروز کند.
درد رکتوم یا مقعد همچنین می‌تواند به علت بیماری‌های التهابی روده، عفونت‌های موضعی یا جراحات جزیی در این منطقه رخ دهد. سرطان راست روده یکی از نادرترین علل درد رکتومی است.

علت درد مقعدی

چهار علت عمده درد ، فشار یا ناراحتی مقعد عبارت است از:

• بواسیر: هموروئید (تورم دردناک در سیاهرگ یا مویرگ‌های مقعد) یک مشکل شایع است که معمولاً به علت زور زدن در هنگام اجابت مزاج ایجاد می‌شود. بلند کردن اجسام سنگین و زایمان نیز از دیگر علل شایع آن هستند. ناراحتی و درد ناشی از بواسیر هنگام نشستن (فشار بر روی بواسیر) بیشتر می‌شود. بواسیر در مراحل ابتدایی تنها باعث ناراحتی خفیف مقعد خواهد شد، اما با پیشرفت آن و ترمبوزه شدن درد مقعدی ناشی از لخته خون ایجاد شده به طور ناگهانی شروع شده و شدت می‌یابد. اطلاعات بیشتر در مقالات مرتبط درمان بواسیر یا هموروئید؛
• شقاق مقعد: شقاق یا فیشر مقعدی، یک پارگی یا ترک کوچک در سطح پوست یا درون مخاط راست‌روده است که درد ناشی از آن در اولین بار بسیار مبهم است و ساعت‌ها ادامه دارد. این اختلال از مدفوع سفتی که به سختی از مقعد همراه با ایجاد کشش بیش از حد عبور می‌کند، ناشی می‌شود. این مشکل همچنین می‌تواند در افرادی که دریچه مقعد خیلی تنگ دارند نیز رخ دهد. درد شقاق مقعدی هم قبل و هم بعد از اجابت مزاج احساس می‌شود ولی حین حرکت روده‌ای و دفع مدفوع آن‌قدر دردناک خواهد شد که بیشتر افراد سعی در به تأخیر انداختن مدفوع خواهند کرد. نگه داشتن مدفوع برای ساعت‌های طولانی و خودداری از دفع آن باعث سفت شدن مدفوع و در نتیجه حرکت مشکل‌تر مدفوع و ایجاد درد مقعدی بیشتر خواهد شد. اطلاعات بیشتر در مقالات مرتبط بیماری فیشر یا شقاق مقعدی؛
• سندرم لواتور آنی: سندرم لواتور یا همان سندرم لواتور آنی که به صورت گرفتگی عضله لواتور آنی (گروهی از عضلات اطراف مقعد) کف لگن بروز می‌کند باعث درد در ناحیه‌ی مقعد و راست‌روده می‌شود. این سندرم در زنان کمی بیشتر از در مردان رخ می‌دهد. درد ناشی از سندرم لواتور آنی درد ملایم و ثابتی است که غالباً درون رکتوم احساس شده و با نشستن بدتر و با ایستادن و راه‌ رفتن بهبود می‌یابد. درد آن معمولاً در حدود ۲۰ دقیقه طول می‌کشد و در فواصل منظم تکرار می‌شود؛
• اسپاسم زودگذر مقعد: یک گرفتگی همراه با درد رکتوم زودگذر است که معمولاً در زنان و در افراد جوان‌تر از ۴۵ سال رخ می‌دهد. اگرچه علت دقیق درد شناخته شده نیست، اما بسیاری از پزشکان بر این باورند که اسپاسم عضله اسفنکتر مقعد عامل ایجاد آن است. درد آنال در اسپاسم زودگذر مقعد ناگهانی و شدید است و معمولاً کمتر از یک دقیقه به طول می‌انجامد. اما در موارد نادر، اسپاسم می‌تواند تا یک ساعت نیز ادامه پیدا کند. حتی درد تیز و آزار دهنده‌ی آن می‌تواند فرد را از خواب عمیق بیدار کند. این درد می‌تواند چند روز پشت سر هم ایجاد سپس برای هفته‌ها یا ماه‌ها ناپدید شود.

علاوه بر علل اصلی درد مقعد که گفته شده دلایل دیگری نیز به صورت نادر می‌توانند درد و ناراحتی مقعدی ایجاد کنند که شامل:

• سرطان روده‌ی بزرگ: درد مقعدی می‌تواند نشانه‌ی نادری برای سرطان روده‌ی بزرگ و راست‌روده باشد که در بیشتر موارد درد و خونریزی با هم بروز می‌کند؛
• عفونت روده: عفونت قسمتی از روده از جمله آبسه آنورکتال، پروکتیت و التهاب رکتوم می‌تواند درد ضربان‌دار مقعدی ایجاد کند؛
• پروستاتیت: مشکلات پروستات ممکن است درد یا احساس فشار در رکتوم تولید کند؛
• بیماری التهابی روده: کولیت اولسراتیو و بیماری کرون می‌تواند با درد مقعدی بروز کند؛
• نزدیکی مقعدی: وارد شدن اجسام سفت خارجی مانند آلت مردانه یا آلت مردانه‌ی مصنوعی می‌تواند در رکتوم درد شدیدی ایجاد کند؛
• پرولاپس رکتوم: بیرون زدن قسمتی از راست‌روده از سوراخ مقعد می‌تواند دردناک باشد؛
• درد دنبالچه (درد دنبالچه یا درد اطراف دنبالچه): درد ناحیه‌ی انتهایی ستون فقرات یعنی دنبالچه می‌تواند به مقعد انتشار یابد.

درمان خانگی درد مقعد

هنگامی که علت درد رکتال تشخیص داده شد برخی داروها و توصیه‌های خانگی برای کاهش درد آن پیشنهاد می‌شود که در سه مورد از چهار علت شایع درد مقعدی مؤثر است. این اقدامات شامل:

• نشستن در وان یا لگن آب گرم به مدت ۲۰ دقیقه دو الی سه بار در روز؛
• رژیم غذایی حاوی فیبر فراوان؛
• مصرف مایعات کافی روزانه ۶ تا ۸ لیوان؛
• گذاشتن حوله‌ی گرم بر روی مقعد دردناک؛
• کرم موضعی و داروهای ضد درد و ضد التهاب مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن.

در اغلب موارد چهارمین علت شایع درد مقعدی یا همان اسپاسم زودگذر مقعد کوتاه و بدون نیاز به اقدام درمانی خاصی خود‌به‌خود بهبود می‌یابد اما به منظور جلوگیری از حمله‌ی ناگهانی آن و کاهش درد ناشی از علل نادر می‌توان از برخی داروها و سم بوتولینوم تحت نظر پزشک کمک گرفت.

تشخیص و درمان درد مقعدی

وقتی درمان‌های خانگی بی‌نتیجه و فاقد اثربخشی مثبت است، باید برای بررسی بیشتر و درمان اساسی با توجه به علت ایجاد کننده درد مقعد به پزشک متخصص مراجعه شود. اگرچه به طور کلی درد رکتوم نیاز به مراجعه اورژانسی به بیمارستان ندارد اما در صورت همراه بودن درد مقعدی با علایم هشدار دهنده‌ی دیگری مانند تب، ترشح عفونی از راست‌روده، درد منتشر شونده از مقعد به شکم، خونریزی شدید مقعدی، افتادگی و بیرون‌زدگی مقعد و احساس وجود جسم خارجی در مقعد نیاز به مراجعه فوری و اورژانسی دارد.
هرچند بسیاری از بیماران دارای درد ناحیه‌ی رکتوم با کمک یک پزشک متخصص درمان خواهند شد، اما در برخی موارد نیاز به یک تیم درمانی از متخصصین گوارش، اورولوژیست، غدد، بیماری‌های عفونی و جراحان داخلی نیاز است تا علایم شدید و پیچیده درد مقعد فرد درمان شود.
پزشک با پرسیدن سوألاتی در زمینه‌ی نوع درد، میزان شدت، عوامل کاهنده و افزاینده و سایر علائم احتمالی همراه آن از یک سو و معاینه‌ی بالینی و مشاهدات ظاهری خود از سوی دیگر به جست‌وجوی علت ایجاد کننده درد مقعد فرد می‌پردازد. گاهی به معاینه‌ی انگشتی برای بررسی بیشتر نیاز دارد و در مواقعی که به بیماری‌های زمینه‌ای نیز شک می‌کند آزمایشات تخصصی دیگری چون کولونوسکوپی، سیگموئیدسکوپی، آنوسکوپی و بیوپسی بافت مقعدی را انجام می‌دهد.
پزشک پس از تشخیص علت درد ناحیه‌ی مقعدی اقدامات درمانی لازم را با توجه به نوع و شدت بیماری انجام می‌دهد. درمان‌ها با توجه به علت شامل:

• • درد اسپاسم زودگذر مقعد: برای جلوگیری از حمله‌ی درد اسپاسم زودگذر مقعدی، ممکن است داروهای ضد آسمی مانند آلبوترول (سالبوتامول) استنشاقی در حملات مکرر یا طولانی مدت کمک کند. گزینه‌های درمانی دیگر مثل قرص کلونیدین دو بار در روز و پماد نیتروگلیسرین موضعی در کنترل درد مؤثر هستند؛
  • درد سندرم لواتور آنی: برای کمک به کنترل درد سندرم لواتور آنی، پزشک ممکن است یک داروی ضد التهابی و یا ریلکس‌کننده‌ی عضلانی تجویز کند؛
  • درد هموروئید: بسته به نوع هموروئید درمان‌های متفاوتی از دارو درمانی تا جراحی توصیه می‌شود. بهترین زمان برای درمان دردناک‌ترین نوع هموروئید یعنی بواسیر ترومبوزه در ۴۸ ساعت اول تشکیل آن است که پزشک با یک روش ساده می‌تواند در مطب تحت بی‌حسی موضعی و ایجاد یک برش کوچک، لخته خون را بردارد. اطلاعات بیشتر در مقالات مرتبط درمان هموروئید و بواسیر؛
  • درد شقاق مقعد: برای کمک به التیام شقاق مقعد، پزشک از کرم‌هایی نظیر دیلتیازم یا نیترات گلیسیرین به عضلات مقعد استراحت می‌دهد. تزریق سم بوتولینوم به اسفنکتر مقعد نیز می تواند به بهبود در بیماران مبتلا به شقاق مزمن مقعد کمک کند. اگر شقاق به درمان‌های اولیه پاسخ ندهد، ممکن است یک روش دیگر به نام اسفنکتروتومی لازم باشد که با یک برش کوچک در اسفنکتر مقعد به کاهش تون عضلانی و ریلکس شدن آن کمک کند. اطلاعات بیشتر در مقالات مرتبط درمان شقاق یا فیشر مقعدی؛
  • درد مقعد با علل نادر: در درمان سایر علل نادر و مشکلات اساسی که منجر به درد مقعد شده است مانند مشکلات رکتوم، سرطان روده بزرگ، پروستاتیت، بیماری التهابی روده و عفونت روده، مدیریت درد شامل درمان مشکلات اساسی است.

اغلب دردهای مقعدی طی درمان صحیح و پیگیری مداوم با درصدهای بالایی درمان شده و به صورت کامل بهبود می‌یابند. درد مقعدی ناشی از هموروئید در اکثر موارد با درمان‌های ساده و نود درصد دردهای مقعدی ناشی از شقاق مقعد طی سه هفته رفع می‌شود. دو سوم افراد مبتلا به سندرم لواتورآنی طی درمان بهبود می‌یابند. برای درمان صد در صدی اسپاسم زودگذر مقعدی روش‌های جدید و نوین در حال مطالعه و بررسی است. دردهای مقعدی نادر و اساسی هم مانند سرطان روده بزرگ یا بیماری پروستات دارای پیش‌آگهی ضعیف تا خوب بسته به میزان اثربخشی درمان هستند.